recenzje / ESEJE

Światy własne

Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Bio Julii Fiedorczuk.

Biuro Literackie

Czytając Bio, jesteśmy w świecie całkowicie poddanym woli autorki, jesteśmy w świecie jej praw i jej zasad. Jest w nim przyjemnie, choć trochę obco, bo trzeba czasu zanim przyzwyczaimy się do nowych krajobrazów. Dobrze jest jednak pamiętać o trzeźwym poczuciu realności, bo bez takiej pamięci w gąszczu znaków Fiedorczuk ani rusz. Ona sama także pamięta: jej świat – wyobrażeniowy, lunatyczny, powstający wraz z zapisywaniem – zawsze przecież przechowuje ślady pamięci o świecie realnym, rzeczywistym, zdroworozsądkowym. Jej pomysły działają bowiem na granicznym spięciu: realności i nierealności, twardego gruntu realności i szybującej fantazji.

Można oczywiście mieć wątpliwości, czy w ogóle jesteśmy w stanie pozbyć się całkowicie wyobrażenia o realności i przenieść w nierealne językowe krajobrazy? Jeśli one – a to przecież trzeba wziąć pod uwagę – zwykle naśladują albo przeczą prawom tego, co znamy z życia? Pewnie nie jesteśmy w stanie. Ale to wcale nie oznacza, że nie można tego poudawać w języku. To przecież co nas ogranicza, to tylko nasze wyobrażenia, nasza wola, nasze doświadczenie, ale nie język. Jak mówi George Steiner: “można powiedzieć wszystko”. I chyba ten gest – próby powiedzenia wszystkiego – określa Bio w sposób zasadniczy.

Fiedorczuk stara się przede wszystkim, by obrazy świata, jakie zapisuje, były osobiste, niepowtarzalne, idiomatyczne, nie do podrobienia i nie do powtórzenia. Dzięki temu uzyskuje wrażenie jakoby to nie język rządził podmiotem, ale silny podmiot podporządkowywał sobie język. Jedni mówią, że to odpowiednio przeprowadzone operacje na języku zapewniają takie wrażenie niepowtarzalności, inni – że odpowiednio rozpoznana i uświadomiona własna podmiotowość. Nie wiadomo więc, gdzie tkwią źródła takich, a nie innych obrazów przeczących schematowi i kliszom, i nie ma powodu, by zawracać sobie tym głowę.

Niewątpliwie, praca w języku Fiedorczuk polega zatem na tym, by nie naśladować klisz językowych, by uciec jak najdalej od spetryfikowanych formuł, oddalić się od języka ulicy, reklam, podkultury. Cała jej energia idzie na wywołanie wrażenia jednokrotności, jednorazowości, niepowtarzalności. Wydawałoby się, świat nie do podmiany! Żadne inne słowo nie może zastąpić tego, które akurat zostało użyte. Za takim pomysłem kryje się w moim przekonaniu piękna utopia: udziwnienie (ujednostkowienie) języka poetyckiego niesie wszak ze sobą przekonanie, że podmiot posługujący się takim językiem jest także nie do zastąpienia, prawdziwie indywidualny, dążący do wolności. Przynajmniej tej językowej. Wiele więc, jeśli nie wszystko podporządkowuje Fiedorczuk tej naczelnej zasadzie: by wiersze wskazywały na twórczą, kreacyjną zdolność podmiotu.

W Bio Fiedorczuk nie zrywa ze stylistyką, znaną już z Listopada nad Narwią. Znajomy jest także zestaw słów-obrazów, które plączą się po jej języku, i z których buduje kawałek po kawałku swój nierealny świat. Jest ten świat trochę podwodny, a trochę podniebny, ludzko-rybi. Tajemnicze i mocno osobiste jest to upodobanie poetki do figury wszechwiedzącej i wszechobecnej ryby: tam doszukuje się początków, mitologizując je zarazem. W takim nieludzko bajecznym świecie zmieniających się pór roku przechadza się jej podmiot. Szukając początków, Fiedorczuk zapisuje przeszłość w porządku biologicznym czy psychicznym, choć za każdym razem używa czasu przyszłego. Jej wymyślona genealogia, jeśli nawet ustala ciągłość, to i tak nie podporządkowuje podmiotu żadnemu ponadjednostkowemu prawu. Raz takim źródłowym momentem może być utrata ogona, “rozżarzona cząstka/ płonącego ciała, oderwana od całości”, jak w Elektryczności; bowiem ulubioną figurą Fiedorczuk jest także Mała Syrenka. Innym razem, w Fotosyntezie, świadomość siebie rodzi się wraz ze świadomością oddzielenia od świata, a nie od własnego ciała. Piękna jest w tym wierszu radość Ja, które wychodzi na symboliczny ląd samego siebie i podejmuje rzucone przez świat wyzwanie: “A trzeba wyjść na lad, opierzyć się i patrzeć/ prosto w słońce./ Zieleń tęczówki jak morze./ Tkanka, tkanina, tlen”.

Bio, jak podpowiada już sam tytuł, jest tomikiem o nieco okrutnej radości życia, w ogóle o radości przechodzenia w różne formy istnienia, o graniczności. Fiedorczuk pokazuje wszystko to, co się przeobraża, wydostaje z siebie samego, przechodzi w inność. Jest trochę emancypacyjna, gdy ciągle wraca do figury Małej Syrenki. W niej widzi szansę na skrót opowieści o odkrywaniu własnego ciała i ciągłym zdziwieniu nim: “Tak zbudzić się ku ciału./ Tej samej skórze/ Nowa woda./ Budzić się ku podróży […] jakież to morskie miękkie/ Mokre krajobrazy./ Mówią jej każdy krok/ Za cenę tej rozkoszy” (Retrospekcja). A jednocześnie oddaje z jakąś smutną beztroską całe doświadczenie emancypacji: “Nocą lgniemy do jasnej połaci,/ Ciężki kształt odciśnięty w bieli/ Mały dowód na istnienie ciała,/ Odwrotność, identyczność – / Tak nas ziemia do siebie przytula./ Biodro w miękkim zagłębieniu,/ We wklęsłości talii ciężka głowa/ Nasycona snami, jednak nie toniemy” (Grawitacja). Odwrotność czy identyczność, różnica płci czy bezpłciowa jedność zapewni utrzymanie się na powierzchni ziemi? Okazuje się, że wszystko jedno. Jej świat jest raczej światem pogodzonych różnic, światem łagodnym, choć nieco smutnym. Niby podmiot odróżnia się od świata i swojego ciała, ale szybko zapomina o tych granicach. Być może poznaje i doświadcza po to właśnie, by usunąć je sobie z drogi bądź chociaż je przesunąć. Zrobić sobie więcej miejsca, poddać grawitacji?

Pięknie pisze też Fiedorczuk o utracie. Można się zastanawiać, na ile wybór określonych wątków w tomiku podyktowany jest modą, na ile osobiście istotny. Bo tak się złożyło, że Julia Fiedorczuk – ciekawie, to prawda – wprowadza cały komplet atrakcyjnych tematów: tożsamości i różnicy, ciała i tekstu, dialektyki obecności i nieobecności, figur lustra i wody, tematyzuje też pisanie jako lamentacyjną konsolację, kilka słów poświęca także utracie. Najwięcej jest o niej w drugiej części zbiorku, którą Fiedorczuk oddziela od Bio tytułem Królowa Śniegu. W najciekawszym dla mnie wierszu One przychodzą, pokazuje, jak wiele kosztuje osiągniecie równowagi, powściągnięcie siebie, opanowanie: “One przychodzą w nocy, kiedy nie pilnuję/ Granic rozsądku, przedmieść zmysłów […] przynoszą mi/ Malutkie dary, muszle, pędy, włókna./ W zamian coś biorą, ale nie wiem, co;/ Świt znowu mi siebie oddaje/ na wietrzne nadużycie i pokój/ Regularnych gestów, bycie”. Najbardziej podoba mi się to otwarte przyznanie do “pustej”, bezprzedmiotowej utraty, gdy Fiedorczuk pisze, że nie wiadomo, co zabierają jej te, które przychodzą nocą. Zabierają coś z niej samej, ale skoro “świt znowu mi siebie oddaje” to znaczy, że powrót Ja do siebie nie jest spotkaniem z Ja nagle obym. Ja wraca do siebie i spotyka Ja takie samo, jakim było przed nocnym odejściem. Można się domyślać, co w nocy się dzieje, bo “wietrzne nadużycie i pokój regularnych gestów”, które mają nastąpić po przebudzeniu, pojawiają się wtedy, gdy Ja pilnuje “granic rozsądku i przedmieść zmysłów”. Można się domyślać, ale nic więcej nie wiadomo. I taka Fiedorczuk podoba mi się bardzo: gdy słowami trafia najcelniej, nie uśmiercając ani świata, ani podmiotu.

O AUTORZE

Anna Kałuża

Urodzona w 1977 roku. Krytyczka literacka. Pracownik Zakładu Literatury Współczesnej Uniwersytetu Śląskiego. Mieszka w Jaworznie.

powiązania

Afirmacja w splątaniu

wywiady / O KSIĄŻCE Anna Kałuża Kacper Bartczak Zuzanna Sala

Rozmowa Anny Kałuży i Zuzanny Sali z Kacprem Bartczakiem, towarzysząca premierze książki Czas kompost Kacpra Bartczaka, wydanej w Biurze Literackim 28 sierpnia 2023 roku.

WIĘCEJ

fuck off giorgio

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży towarzysząca premierze książki Kiry Pietrek Czeski zeszyt, wydanej w Biurze Literackim 23 sierpnia 2021 roku.

WIĘCEJ

Prędkości obrazów i znaków. O Widokach wymazach Kacpra Bartczaka

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży towarzysząca premierze książki Widoki wymazy Kacpra Bartczaka, wydanej w Biurze Literackim 19 kwietnia 2021 roku.

WIĘCEJ

Poetyckie książki trzydziestolecia

nagrania / Stacja Literatura Anna Kałuża Jakub Skurtys Joanna Mueller Joanna Orska Karol Maliszewski

Spotkanie z udziałem Anny Kałuży, Karola Maliszewskiego, Joanny Mueller, Joanny Orskiej oraz Jakuba Skurtysa w ramach festiwalu Stacja Literatura 24.

WIĘCEJ

Kroniki ukrytej prawdy, Sroga zima oraz Biblia i inne historie

nagrania / Stacja Literatura Anna Kałuża Anna Sawicka Anna Wasilewska Elżbieta Sobolewska Jakub Skurtys Pere Calders Péter Nádas Raymond Queneau

Spotkanie wokół książek Kroniki ukrytej prawdy Pere’a Caldersa, Sroga zima Raymonda Queneau i Biblia i inne historie Pétera Nádasa z udziałem Anny Sawickiej, Elżbiety Sobolewskiej, Anny Wasilewskiej, Anny Kałuży i Jakuba Skurtysa w ramach festiwalu Stacja Literatura 24.

WIĘCEJ

Nasze dupy, nasze dusze

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży, towarzysząca premierze książki Zabawne i zbawienne Adama Kaczanowskiego, która ukazała się w Biurze Literackim 20 stycznia 2020 roku.

WIĘCEJ

Artystki, które robią książki

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży książki Waruj Joanny Łańcuckiej i Joanny Mueller, wydanej w Biurze Literackim 16 września 2019 roku.

WIĘCEJ

Pozytywki i marienbadki

nagrania / Między wierszami Andrzej Sosnowski Anna Kałuża Jacek Gutorow Joanna Orska Kamil Zając Piotr Śliwiński Wojciech Bonowicz

O twórczości Andrzeja Sosnowskiego wypowiadają się Wojciech Bonowicz, Jacek Gutorow, Anna Kałuża, Joanna Orska, Piotr Śliwiński, Kamil Zając.

WIĘCEJ

Materia splątania i niewspółmierność: ustanowienie wiersza

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Esej Anny Kałuży książki Ciemna materia Rae Armantrout w tłumaczeniu Kacpra Bartczaka, wydanej w Biurze Literackim 3 września 2018 roku.

WIĘCEJ

O Piosence o zależnościach i uzależnieniach

recenzje / IMPRESJE Anna Kałuża Edward Pasewicz Justyna Sobolewska Tomasz Pułka

Komentarze Anny Kałuży, Justyny Sobolewskiej, Edwarda Pasewicza i Tomasza Pułki do książki Piosenka o zależnościach i uzależnieniach Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.

WIĘCEJ

Cztery razy (o) Naraz

recenzje / KOMENTARZE Anna Kałuża Katarzyna Fetlińska Marta Podgórnik Roman Honet

Komentarze Marty Podgórnik, Katarzyny Fetlińskiej, Anny Kałuży, Romana Honeta do wierszy z książki Julii Szychowiak Naraz, wydanej w Biurze Literackim 4 kwietnia 2016 roku.

WIĘCEJ

Aż pęknie jej serce*

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Nic o mnie nie wiesz Marty Podgórnik, która ukazała się w styczniu 2013 roku w „Nowych Książkach”.

WIĘCEJ

Sama sobie zrobiłam

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży towarzysząca premierze książki Nudelman Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 7 lipca 2014 roku.

WIĘCEJ

Nowe imiona

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anna Kałuży z książki Imię i znamię Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.

WIĘCEJ

Mistyka seksualności

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Bach for my baby Justyny Bargielskiej.

WIĘCEJ

Królowa poezji

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Rezydencja surykatek Marty Podgórnik.

WIĘCEJ

"Szturm na Pałac Zimowy"

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Na dzień dzisiejszy i chwilę obecną Jerzego Jarniewicza.

WIĘCEJ

Jane Bowles: Smugi

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Dwie poważne damy. W letnim domku Jane Bowles w przekładzie Andrzeja Sosnowskiego.

WIĘCEJ

Sytuacje paradoksalne

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Skądinąd (1977-2007) Jerzego Jarniewicza.

WIĘCEJ

Joanna Mueller: Wylinki

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Wylinki Joanny Mueller.

WIĘCEJ

Sprawa szerszego programu

wywiady / O KSIĄŻCE Anna Kałuża Kacper Bartczak

Z Anną Kałużą o książce Bumerang rozmawia Kacper Bartczak.

WIĘCEJ

Antyelementarz: China shipping Justyny Bargielskiej

recenzje / IMPRESJE Anna Kałuża

Esej Anny Kałuży o książce China shipping Justyny Bargielskiej.

WIĘCEJ

Gra w kości

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Rzeczywiste i nierzeczywiste staje się jednym ciałem Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.

WIĘCEJ

Dominuje technika "makijażu"

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Makijaż Jerzego Jarniewicza.

WIĘCEJ

Uzależnienia

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Piosenka o zależnościach i uzależnieniach Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego.

WIĘCEJ

Mariusz Grzebalski: Niepiosenki

recenzje / ESEJE Anna Kałuża

Recenzja Anny Kałuży z książki Niepiosenki Mariusza Grzebalskiego.

WIĘCEJ

Seksualność w wierszach Tadeusza Pióry: pozór i sztuczność

recenzje / IMPRESJE Anna Kałuża

Szkic Anny Kałuży o wierszach Tadeusza Pióry.

WIĘCEJ

O gubionych

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Bogusław Kierc Grzegorz Jankowicz Justyna Sobolewska Karol Maliszewski Konrad Wojtyła Piotr Czerniawski Tomasz Pułka

Komentarze Piotra Czerniawskiego, Grzegorza Jankowicza, Anny Kałuży, Bogusława Kierca, Karola Maliszewskiego, Edwarda Pasewicza, Tomasza Pułki, Justyny Sobolewskiej i Konrada Wojtyły.

WIĘCEJ

O Drażniących przyjemnościach

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Karol Maliszewski Wojciech Wilczyk

Komentarze Grzegorza Hetmana, Anny Kałuży, Karola Maliszewskiego, Wojciecha Wilczyka.

WIĘCEJ

O Trapie

recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Zdrodowski Anna Kałuża Bartosz Sadulski Grzegorz Jankowicz Julia Szychowiak Kamil Zając

Komentarze Anny Kałuży, Grzegorza Jankowicza, Adama Zdrodowskiego, Julii Szychowiak, Kamila Zająca, Bartosza Sadulskiego.

WIĘCEJ

O Bez stempla

recenzje / NOTKI I OPINIE Adam Wiedemann Anna Kałuża Jacek Gutorow Piotr Śliwiński

Komentarze Anny Kałuży, Jacka Gutorowa, Adama Wiedemanna, Piotra Śliwińskiego, Piotra Bogaleckiego.

WIĘCEJ

O Urwanym śladzie

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Bogusław Kierc Paweł Mackiewicz

Komentarze Anny Kałuży, Bogusława Kierca i Pawła Mackiewicza.

WIĘCEJ

O Jesieni Zuzanny

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Julia Fiedorczuk Paweł Mackiewicz Tomasz Fijałkowski

Komentarze Anny Kałuży, Julii Fiedorczuk, Tomasza Fijałkowskiego, Pawła Mackiewicza.

WIĘCEJ

O Antologii hałasu

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Łukasz Jarosz Rafał Derda

Komentarze Tomasza Fijałkowskiego, Anny Kałuży, Rafała Derdy, Łukasza Jarosza.

WIĘCEJ

O Rozbiórce

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Justyna Sobolewska Karol Maliszewski Piotr Śliwiński

Komentarze Anny Kałuży, Justyny Sobolewskiej, Piotra Śliwińskiego i Karola Maliszewskiego.

WIĘCEJ

O Pocałunku na wstecznym

recenzje / NOTKI I OPINIE Anna Kałuża Karol Maliszewski Łukasz Jarosz Tomasz Ważny

Komentarze Karola Maliszewskiego, Tomasza Ważnego, Anny Kałuży i Łukasza Jarosza.

WIĘCEJ

Fotosynteza, Przejście

recenzje / KOMENTARZE Julia Fiedorczuk

Komentarze Julii Fiedorczuk do wierszy z książki Bio, która ukazała się nakładem Biurza Literackiego.

WIĘCEJ

Bumerang jako gest negatywny

recenzje / ESEJE Tomasz Pawlus

Recenzja Tomasza Pawlusa z książki Bumerang Anny Kałuży, która ukazała się w 2010 roku na stronie „artPapier”.

WIĘCEJ

Próby nowej krytyki

recenzje / IMPRESJE Joanna Orska

Esej Joanny Orskiej poświęcony książkom Stratygrafie Joanny Mueller i Bumerang Anny Kałuży.

WIĘCEJ

Anna Kałuża: Bumerang

recenzje / ESEJE Michał Gustowski

Recenzja Michała Gustowskiego z książki Bumerang Anny Kałuży.

WIĘCEJ