Barbarzyńca w parku

Jaro­sław Boro­wiec: „Puść się!/ W nie­pa­mięć” – tak koń­czy się Pana naj­now­szy tom Noc­ne życie. Dość czę­sto, co nie jest żad­ną nowo­ścią w przy­pad­ku Pań­skich zapi­sów, wier­szem jest cytat z gaze­ty, infor­ma­cja z „tele­wi­zyj­ne­go paska”, pod­słu­cha­na codzien­ność. Kie­dy coś jest, a kie­dy nie jest war­te – by nie powie­dzieć god­ne – zapa­mię­ta­nia i zapi­su?

Boh­dan Zadu­ra: Jeże­li miał­bym mówić z ręką na ser­cu, to wła­ści­wie nie widzę róż­ni­cy mię­dzy rze­cza­mi, któ­re zasłu­gu­ją na pamięć, a tymi, któ­re na pamięć nie zasłu­gu­ją. Wedle jakie­goś sza­lo­ne­go pro­jek­tu lite­rac­kie­go na pamięć zasłu­gi­wa­ło­by wszyst­ko. Pro­blem pew­nie pole­ga na tym, ile razy war­to zapa­mię­ty­wać to samo? Co zwłasz­cza odno­si się do tych rze­czy medial­nych, rekla­mo­wych i gaze­to­wych. Cho­ciaż wezwa­nie z wier­sza „Puść się!” jest zupeł­nie z innej pół­ki. Kie­dy całość czy­ta się jed­nym tchem „Puść się w nie­pa­mięć”, to wła­ści­wie tra­ci się cały wiersz. Nato­miast kie­dy to „w nie­pa­mięć” jest dopo­wie­dze­niem, to wyda­je mi się, że mię­dzy tytu­łem a całą resz­tą rodzi się miłe napię­cie. Zwłasz­cza, że pew­nie dla prze­cięt­ne­go użyt­kow­ni­ka języ­ka – zabrzmi to może dziw­nie, ale poeta jest moim zda­niem prze­cięt­nym użyt­kow­ni­kiem języ­ka, a kie­dy prze­sta­je nim być, wybie­ra bądź ska­zu­je się, nie wie­dząc o tym, na nie­zro­zu­mie­nie – „puść się” jest zapro­sze­niem do jakiejś awan­tu­ry. I co tu dużo ukry­wać: zapro­sze­niem do awan­tu­ry ero­tycz­nej.

Rów­no­upraw­nie­nie kobiet i męż­czyzn to zresz­tą dłu­ga dro­ga. Dłuż­sza niż dłu­gi marsz Chiń­skiej Robot­ni­czo-Chłop­skiej Armii Czer­wo­nej, bo żeby rów­no­upraw­nie­nie sta­ło się fak­tem, wyma­ga­ło­by tego, żeby o męż­czyź­nie moż­na było powie­dzieć, że „się puścił”. Tym­cza­sem facet, któ­ry się puścił, co naj­wy­żej mógł się puścić pło­tu. Ale nie­pa­mięć, któ­ra poja­wia się po tym rado­snym wezwa­niu „puść się”, może suge­ro­wać zapro­sze­nie do uni­ce­stwie­nia, ani­hi­la­cji. Gdy­by­śmy byli nastro­je­ni na wyż­sze reje­stry języ­ka, mógł­by to być apel: roz­puść się w otchła­ni, w nico­ści, w ano­ni­mo­wo­ści. Krót­ko mówiąc, ja napi­sa­łem, a ty sobie, dro­gi czy­tel­ni­ku, czy­taj jak chcesz i sam zade­cy­duj, czy jest to żart, czy śmier­tel­nie poważ­na spra­wa.

A gdy­by to roz­strzy­gnię­cie mia­ło spaść na Pana?

No to wła­ści­wie nie wiem (śmiech). Cza­sa­mi mam wra­że­nie – i w ten spo­sób wra­ca­my do Noc­ne­go życia, a jesz­cze bar­dziej do Cal­de­ró­na – że „życie jest snem”. Wyda­je mi się, że w każ­dej „ambit­nej lite­ra­tu­rze” – pro­szę bez­względ­nie wsta­wić tu cudzy­słów – cho­dzi o to, żeby zapa­mię­tać. I nie tyl­ko zapa­mię­tać, ale zro­bić to w taki spo­sób, żeby ta pamięć była trans­gre­syw­na i prze­kra­cza­ła pamięć jed­nost­ko­wą – czy­li zapi­sać. Zapi­sa­łem, to będzie­cie wie­dzie­li, co chcia­łem zapa­mię­tać. Może nie tyl­ko jako coś moje­go, ale tak­że jako coś moje­go i wasze­go, nasze­go. Ale to może strasz­na pycha i głu­po­ta chcieć zapa­mię­tać? Bo niby po co? O ile bar­dziej wznio­sła jest amne­zja!

Chcieć zapa­mię­tać, to tak­że – tro­chę boję się tych słów – „dać świa­dec­two”. Jeśli nie praw­dzie, to cza­som, w któ­rych przy­szło nam się zna­leźć.

Bar­dzo dobrze pan czy­ta w moich myślach.

Bar­dzo dzię­ku­ję, ale… Powie­dział Pan, że decy­zja, czy wiersz jest zgry­wą, czy śmier­tel­nie poważ­ną spra­wą, znaj­du­je się po stro­nie czy­ta­ją­ce­go. Po stro­nie piszą­ce­go było­by jed­nak coś waż­niej­sze­go – wybór tego, co nale­ża­ło­by zapa­mię­tać.

Teraz zro­bię unik. Wiersz, od któ­re­go zaczę­li­śmy naszą roz­mo­wę, zamy­ka Noc­ne życie, tom, któ­ry nawią­zu­je do pamię­ci snów, pamię­ci oni­rycz­nej. Nie­wy­klu­czo­ne, że pod pomy­słem zapi­sy­wa­nia snów leży jakaś strasz­na pycha, próż­ność i ego­tyzm. Zda­jąc sobie spra­wę z naj­roz­ma­it­szych uwa­run­ko­wań, w któ­rych żyje się w świe­cie jawy, moż­na sobie roić, że taka naj­praw­dziw­sza praw­da o nas zawar­ta jest w tym, co nam się śni. Ale pra­gnie­nie czy wola utrwa­le­nia każ­dej sen­nej głu­po­ty – wyłą­czyw­szy oso­by, któ­re mają do snów sto­su­nek użyt­ko­wy, trak­tu­ją je jak dar­mo­wą wizy­tę u wróż­ki i inter­pre­tu­ją z pomo­cą sen­ni­ków – na zdro­wy rozum jest absur­dal­na. Więc owo „puść się w nie­pa­mięć”, to może być tak­że zakwe­stio­no­wa­nie całej idei orga­ni­zu­ją­cej tom Noc­ne życie. Moż­na pójść krok dalej, pójść na całość – dwa kro­ki nie są tu moż­li­we – i to „pusz­cze­nie się w nie­pa­mięć” odnieść nie tyl­ko do mate­rii oni­rycz­nej, ale rów­nież do mate­rii jawy.

Zatrzy­maj­my się przez chwi­lę przy „jaw­no­ści mate­rii” – zarów­no tej codzien­nej, jak rów­nież poetyc­kiej: cze­go oba­wiał­by się Pan szcze­gól­nie w tych tek­stach, któ­re powsta­ją na „bazie medial­nych infor­ma­cji”?

Naj­więk­sza jest oba­wa przed repe­ty­cją i nudą. Ileż się moż­na dzi­wić już nie tyl­ko języ­ko­wej, ale rów­nież tej mię­dzy­ludz­kiej głu­po­cie zawar­tej w rekla­mach. Pro­szę mi wie­rzyć, że kon­se­kwent­nie od pra­wie dwu­dzie­stu lat, kie­dy to zmie­ni­ła się nam rze­czy­wi­stość, powta­rzam sobie: „Już nigdy wię­cej!”. I mam nadzie­ję, że wiersz „Przy­laszcz­ka”, któ­ry ostat­nio napi­sa­łem, jest ostat­nim na ten temat.

Czy poeta powi­nien iry­to­wać się rekla­mą? Może on ma poważ­niej­sze zada­nia?

Pro­szę pana, jeże­li poeta powi­nien coś inne­go niż to, do cze­go ma pra­wo każ­dy oby­wa­tel, to była­by to dys­kry­mi­na­cja poety. A mnie się wyda­je, że co praw­da poeta nie powi­nien mieć żad­nych przy­wi­le­jów, to rów­nież nie powi­nien być fle­ko­wa­ny, jeśli cho­dzi o pod­sta­wo­we pra­wa oby­wa­tel­skie.

Wró­cę jesz­cze do tego „pusz­cza­nia w nie­pa­mięć”. Są poko­le­nia, któ­rym zda­rza­ją się jakieś eks­tra­rze­czy. Jesteś świad­kiem cze­goś nad­zwy­czaj­ne­go, nie­prze­wi­dy­wal­ne­go i możesz sobie pomy­śleć: mia­łem szczę­ście. To się wyda­rzy­ło w mojej przy­tom­no­ści. Do tego typu wyda­rzeń nale­ży dla mnie zło­ty medal olim­pij­ski Pola­ków w pił­ce noż­nej w 1972 roku, potem remis na Wembley. Gdy­by tra­fi­ło się jesz­cze mistrzo­stwo świa­ta w 1974 (było tak bli­sko) czy w 1978 (ape­ty­ty były ogrom­ne), to moż­na by dojść do prze­ko­na­nia, że nie ma po co dalej żyć, bo już nic nad­zwy­czaj­ne­go się nie wyda­rzy. No, nie będzie dru­gie­go Pola­ka papie­ża – prze­pra­szam, że to powiem – za nasze­go życia, już nie tyl­ko za moje­go, ale i pań­skie­go. A nawet gdy­by się zda­rzył, to będzie to już dru­gi raz. I wiersz Sło­wac­kie­go nie będzie już tyle zna­czył. Cho­ciaż też jest to wła­ści­wie nie­ra­cjo­nal­ne, bo z teo­rii praw­do­po­do­bień­stwa wyni­ka, że jak coś nie­praw­do­po­dob­ne­go już raz się zda­rzy­ło, to ten dru­gi raz jest jesz­cze mniej praw­do­po­dob­ny i dla­te­go powi­nien być waż­niej­szy.

Kie­dy się pisze, to jed­ne tek­sty ceni się bar­dziej, inne mniej. Co powo­du­je, że wła­sny wiersz sta­je się Panu bli­ski – emo­cje, histo­ria, wspo­mnie­nie?

Pew­nie to, że się go nie spo­dzie­wa­łem. Cza­sem jest to coś pod­słu­cha­ne­go. Obser­wu­je pan coś w prze­dzia­le kole­jo­wym, pod­słu­chu­je jakąś roz­mo­wę, sły­szy tyl­ko jed­ną stro­nę i utoż­sa­mia się z tym, kogo nie sły­szy, do któ­re­go się mówi. I wła­ści­wie na pod­sta­wie frag­men­tu rekon­stru­uje się sytu­ację i wpi­su­je w nią same­go sie­bie. I pew­nie facet, któ­ry usły­szał bez­na­mięt­nym gło­sem od kobie­ty, że jest „zapa­trzo­nym w sie­bie gów­nia­rzem”, popa­da w czar­ną roz­pacz, czu­je się jak zbi­ty pies, a rów­no­cze­śnie – choć tego sobie nie uświa­da­mia – jest szczę­śliw­cem, bo ma czar­no na bia­łym.

Od dłu­gie­go też cza­su mam prze­ko­na­nie, że wiersz robią deta­le. Sto­su­nek do tego, co ogól­ne, wyra­zi­łem w jed­nym z wier­szy z Poże­gna­nia Osten­dy, gdzie refre­nicz­nie na koń­cu każ­dej stro­fy poja­wia się linij­ka „cudow­ne są ogól­ne zda­nia”. Refre­nicz­nie i iro­nicz­nie. Poezja opar­ta na samych ogól­ni­kach to coś nie­zno­śne­go. Jeśli lubi­łem – lubię – Kawa­fi­sa, to dla­te­go, że w każ­dym jego wier­szu jest jakiś kon­kret. Od szcze­gó­łu do uogól­nie­nia, któ­re przy­naj­mniej do pew­ne­go momen­tu nie jest oczy­wi­ste. Bez tro­ski o detal nie było­by też wier­szy Pio­tra Som­me­ra. To zresz­tą Pio­tra sło­wo, by przy­wo­łać choć­by tytuł jego książ­ki Smak deta­lu. Detal oby­cza­jo­wy, detal języ­ko­wy, bar­dziej jakieś drob­ne zda­rze­nie niż dzie­jo­wy pro­ces, bar­dziej klon, dąb, sosna niż drze­wo, bar­dziej wro­na, wró­bel, sikor­ka czy szpak niż ptak, bar­dziej X, Y, Z niż czło­wiek, bar­dziej pach­ną­cy gro­szek, fre­zja czy dzi­wa­czek (Kovács mówił, że to się nazy­wa wie­czor­ni­ca) niż kwiat. Tak wolę, tak lubię. Stąd tyle imion wła­snych, a nie dla­te­go, że im wię­cej nazwisk, tym wię­cej poten­cjal­nych czy­tel­ni­ków.

Kil­ka lat temu Anna Sobo­lew­ska napi­sa­ła o Panu i Hen­ry­ku Bere­zie, że obaj jeste­ście „mistrza­mi ‘doku­men­tal­ne­go’ zapi­su marzeń sen­nych” i „obaj kreu­je­cie swo­ją auto­bio­gra­fię oni­rycz­ną”. Pamię­tam publi­ko­wa­ne w lite­rac­kiej pra­sie frag­men­ty Pań­skie­go dzien­ni­ka snów zaty­tu­ło­wa­ne­go Z noc­nych kar­tek, ale rów­nież wie­le oni­rycz­nych wier­szy z wcze­śniej­szych tomów. Jakie są począt­ki Noc­ne­go życia?

W mło­do­ści czy­ta­łem opo­wia­da­nia Tru­ma­na Capo­te­’a i jed­no z nich zro­bi­ło na mnie szcze­gól­ne wra­że­nie. Ten zbiór nazy­wał się Zatrza­śnij ostat­nie drzwi, a boha­te­rem, tego chy­ba nie­ty­tu­ło­we­go opo­wia­da­nia, był czło­wiek, któ­ry sku­po­wał sny. Sku­po­wał je, bo nie miał duszy i te cudze sny, tę duszę, jakoś tam mu zastę­po­wa­ły. Może stam­tąd to oni­rycz­ne zbo­cze­nie? I zapi­sy­wa­nie, publi­ko­wa­nie, więc i w pew­nym sen­sie sprze­da­wa­nie snów, to pró­ba udo­wod­nie­nia, że się jed­nak jakąś duszę ma? Jed­no z moich pierw­szych, sła­biut­kich zresz­tą opo­wia­dań, sprzed lek­tu­ry „Pana Bidy” – bo przy­po­mnia­łem sobie tytuł tego opo­wia­da­nia Capo­te­’a – było zapi­sem snu o szy­bow­cu. Sen jako motyw pew­nie w moich wier­szach wcze­śniej się poja­wiał, to ład­ne, poetyc­kie sło­wo. Ale jakoś nigdy nie mia­łem prze­ko­na­nia do lite­rac­kiej obrób­ki snów ani w poezji, ani, z wyjąt­kiem tam­te­go mło­dzień­cze­go opo­wia­dan­ka, w pro­zie.

Skąd więc Noc­ne życie? Róż­ne rze­czy się śni – cza­sem kom­pro­mi­tu­ją­ce, ale powie­dzia­ne jest, że „kto śpi, nie grze­szy”; cza­sem olśnie­wa­ją­ce; cza­sem tak absur­dal­ne, że aż zdu­mie­wa­ją­co logicz­ne. Bar­dzo czę­sto strasz­li­wie nija­kie, bez­na­dziej­nie nud­ne. Tak jak nasze dusze?

Tech­ni­kę zapa­mię­ty­wa­nia metod nazwał­bym ad hoc nit­ką Ariad­ny. Jeśli przy­po­mnisz sobie cokol­wiek, jakiś motyw, jakąś sce­nę, jakiś obraz, to pocią­ga­jąc zań jak za nit­kę, roz­wi­jasz cały kłę­bek. (A zwy­kły poemat to zwi­ja­nie jakiejś innej nici, aż utwo­rzy kłę­bek?). Naj­go­rzej, jak się śnią sta­ny emo­cjo­nal­ne, bło­go­stan, peł­na har­mo­nia, czu­łość, tkli­wość – same w sobie, na niko­go ani na nic nie nakie­ro­wa­ne. Bo jak to zapi­sać? Mnie naj­czę­ściej śnią się sny nar­ra­cyj­ne, coś się dzie­je, ktoś coś mówi, ja coś mówię. Jeśli robi­łem wier­sze z medial­ne­go hała­su, z napi­sów na pło­cie, z prze­mó­wień poli­ty­ków i kazań duchow­nych, cze­mu nie spró­bo­wać robić ich ze snów? Od daw­na nie zapi­sy­wa­łem „noc­nych kar­tek”, jak je sobie nazwa­łem. I gdzieś w począt­kach kwiet­nia 2009 przy­śni­ło mi się tro­chę takich rze­czy, o któ­rych pomy­śla­łem, że było­by mi szko­da, gdy­by prze­pa­dły w nie­pa­mię­ci. A sen w swej inten­syw­no­ści blak­nie z każ­dą godzi­ną od prze­bu­dze­nia i wca­le nie trze­ba patrzeć w okno, żeby go zapo­mnieć; wystar­czy dzień albo następ­na noc, któ­ra go doszczęt­nie zre­se­tu­je. Cała obrób­ka tego mate­ria­łu to był wła­ści­wie tyl­ko podział na wer­sy i spię­cie tytu­łu, któ­ry się nie przy­śnił, a został wymy­ślo­ny klam­rą ostat­nich trzech lini­jek:

noc­ne życie się nie koń­czy
ale począ­tek kwiet­nia
dobiegł kre­su

Dłu­gi poemat jako pars pro toto?

Przy­po­mniał mi się wła­śnie mniej zna­ny tom wier­szy Tade­usza Róże­wi­cza Cóż z tego że we śnie, któ­ry uka­zał się w 2006 roku. Nie był publi­ko­wa­ny osob­no, ale dołą­czo­ny do edy­cji Utwo­rów zebra­nych. Wspo­mi­nam o tym, bo cie­ka­wi mnie tu szcze­gól­nie jed­na rzecz. Stwo­rzył Pan kie­dyś poję­cie „sno­mow­no­ści” dość ści­śle zwią­za­ne z praw­do­mów­no­ścią. Zapi­su­jąc sny, zapi­su­je­my życie?

Zapi­su­jąc sny, zapi­su­je­my sny – odpo­wiem, mał­pu­jąc tau­to­lo­gicz­ną poety­kę Dar­ka Fok­sa. Jed­nak mając w pamię­ci związ­ki snu ze śmier­cią, utrwa­lo­ne w języ­ku, ten sen wiecz­ny, sen, z któ­re­go już się czło­wiek nie budzi, odpo­wiem, że tak, zapi­su­je­my życie, bo to życie jakoś się w snach odci­ska, prze­kształ­ca, a nie śmierć, nawet jeśli śni się nam, że nagle wypa­da­ją nam wszyst­kie zęby. To życie pisze w snach swo­je fabu­ły, nawet jeśli śnią się nam zmar­li. Nie­kie­dy jako zmar­li, ale czę­ściej jed­nak jako żywi.

Tytu­ło­we „Noc­ne życie” jest poema­tem oni­rycz­nym. Poemat, to rodzaj, for­ma wier­sza, do któ­rej Pan kon­se­kwent­nie powra­ca w swo­jej twór­czo­ści. To dobry pre­tekst dla kil­ku pytań. Gdy­by miał Pan wybrać bli­ski poemat inne­go auto­ra, to wybór padł­by na…

„W tym cza­sie byłem mło­dym chłopcem/ Mia­łem zale­d­wie szes­na­ście lat a już nie pamię­ta­łem dzie­ciń­stwa” – Pro­za trans­sy­be­ryj­skiej kolei i małej Żan­ny z Fran­cji B. Cen­drar­sa. I tegoż Wiel­ka­noc w Nowym Jor­ku. Pomi­jam szkol­ne lek­tu­ry, bo pew­nie nie chce mnie pan pytać o Pana Tade­usza czy Beniow­skie­go, choć dygre­syj­no­ści uczy­łem się praw­do­po­dob­nie wła­śnie z Beniow­skie­go. Zapo­mnia­łem o Elio­cie, Zie­mi jało­wej i Popiel­cu. Miłosz z jego trak­ta­ta­mi, ale raczej nie z Trak­ta­tem teo­lo­gicz­nym. Kwia­ty pol­skie. W tych poema­tach Miło­sza i Tuwi­ma jest jakoś zadłu­żo­na Cisza. Bez Róże­wi­cza też by się nie obe­szło, gdzieś pod­skór­nie jego pisa­nie zawsze było dla mnie waż­ne. Z dzi­siej­szych cza­sów wymie­nił­bym olśnie­wa­ją­ce poema­ty Andrze­ja Sosnow­skie­go.

Pyta­nie pew­nie dość pry­mi­tyw­ne: a spo­śród swo­ich poema­tów, co by Pan wybrał?

Chy­ba wca­le nie takie pry­mi­tyw­ne, powie­dział­bym raczej, że dość trud­ne. Naj­waż­niej­szym z wie­lu powo­dów była­by Cisza. Gdy­bym jed­nak miał wska­zać taki, do któ­re­go mam naj­wię­cej sym­pa­tii, to będzie to Noc poetów. (War­sza­wa pisa­rzy). Nie wiem, czy moż­na lubić coś, co jest zwią­za­ne z jakimś dra­ma­tycz­nym cza­sem. Dla­te­go wła­ści­wie nie­moż­li­we, żebym powie­dział, że lubię Ciszę. Waż­na dla mnie, bo waż­na, ale to nie ta kate­go­ria. Nie bar­dzo wiem, jak ją napi­sa­łem. A Noc poetów powsta­ła w mia­rę przy­jem­nym okre­sie moje­go życia, kie­dy byłem już bar­dziej roz­ga­da­nym czło­wie­kiem.

„Szli­śmy we trzech, Hen­ryk Bere­za, mój syn i ja” tak roz­po­czy­na się Noc poetów. (War­sza­wa pisa­rzy). Sza­le­nie spodo­ba­ło mi się, kie­dy Andrzej Sosnow­ski przy oka­zji Pań­skie­go jubi­le­uszu powie­dział, że to jest zda­nie z kate­go­rii: „lecz co prze­trwa, usta­na­wia­ją poeci”. Bo to usta­no­wie­nie nowej, „dosko­na­le swo­bod­nie rzu­co­nej fra­zy, jeden z naj­moc­niej­szych począt­ków”.

Myślę, że to był jeden z takich począt­ków, o któ­rych Paul Valéry mawiał, że „począt­ki wier­sza są dane poecie przez Boga”. Gdy­bym się bawił w kry­ty­ka, mógł­bym zapy­tać – „Kto jest ten trze­ci, któ­ry idzie obok”? Trzech face­tów w naszej kul­tu­rze, to jest wię­cej niż czte­rech i nawet wię­cej niż dzie­się­ciu. Zresz­tą, dla mnie pry­wat­nie to się tłu­ma­czy­ło na dodat­ko­wym pozio­mie – jako mój ojciec, mój syn i ja, Hen­ryk Bere­za jako pery­fra­za ojca. Bo nie ukry­wam, że Hen­ry­ka w któ­rymś momen­cie zaczą­łem trak­to­wać jak wła­sne­go ojca, a ponie­waż tak mnie kie­dyś dosyć męczy­ło, że w towa­rzy­stwie ojca i z ojcem wód­kę piłem, ale się nie upi­łem, to z Hen­ry­kiem Bere­zą byłem bli­ski tego sta­nu.

Ta bli­skość – myślę teraz o tej mię­dzy­ludz­kiej, a nie bli­sko­ści „tego sta­nu” – widocz­na jest rów­nież w Pań­skich wier­szach (m.in. „Kło­po­tach wycho­waw­czych”, któ­re dedy­ko­wa­ne są auto­ro­wi Sztu­ki czy­ta­nia), jak rów­nież w pokre­wień­stwie zapi­sy­wa­nia snów, by przy­po­mnieć jego zna­ko­mi­tą Oni­ria­dę.

Oni­ria­dę mia­łem zaszczyt opa­trzyć wstę­pem, w jakiejś mie­rze oni­ria­da Hen­ry­ka pod­trzy­my­wa­ła moją, potem ten gatu­nek się tro­chę upo­wszech­nił. Adam Wie­de­mann wydał w roku 2005 swo­je Sce­ny łóż­ko­we, choć ta książ­ka kla­sy­fi­ko­wa­na jest jako zbiór opo­wia­dań. Kie­dy pierw­szy raz powie­dzia­łem Hen­ry­ko­wi o swo­ich zapi­sach snów, rzu­cił pół żar­tem, pół serio: „Czy ja nie mam pra­wa do cze­goś wła­sne­go? Nawet z tego mnie, […pip-pip-pip], okra­da­cie”. Nie wiem zresz­tą, czy Hen­ryk wie­rzy w auten­tycz­ność moich zapi­sów. Wie­le razy o tym roz­ma­wia­li­śmy i nie dawał się prze­ko­nać, że nicze­go nie porząd­ku­ję, nie doda­ję, twier­dził, że to nie­moż­li­we, żeby mag­mo­wa­tą mate­rię snu dało się oddać nor­mal­nie zbu­do­wa­ny­mi zda­nia­mi, że ja nada­ję snom for­mę lite­rac­ką, pod­czas gdy jego tech­ni­ka zapi­su jest bli­żej „ory­gi­na­łu”, jego nie­okre­ślo­no­ści, wie­lo­znacz­no­ści, stąd ten zapis cechu­ją­cy się aka­pi­to­wo­ścią, rów­no­waż­ni­ka­mi zdań, wła­ści­wie roz­bi­ty na wer­sy, swą struk­tu­rą bar­dziej przy­po­mi­na­ją­cy wiersz niż pro­zę.

Zgod­ni jeste­śmy nato­miast co do tego, że zda­rza­ją się sny anty­cy­pu­ją­ce przy­szłe wyda­rze­nia, ale że taki­mi były, prze­ko­nać się moż­na dopie­ro post fatum. Prze­pra­szam, znaj­dę to w kom­pu­te­rze. Jest!

9 maja 1991 roku zapi­sa­łem mię­dzy inny­mi coś takie­go: „Dojeż­dżam samo­cho­dem do Puław od stro­ny Żyrzy­na. Przed wia­duk­tem na pobo­czu po pra­wej jakieś zamie­sza­nie. Zwal­niam. Widzę Olka Kwa­śniew­skie­go, tak zeszczu­plał, że aż trud­no uwie­rzyć. W kla­pie gar­ni­tu­ru nosi żało­bę. Z rowu przy lesie wycho­dzą mło­dzi ludzie, wszy­scy ubra­ni są w czar­ne dre­sy, pierw­szy nie­sie fla­gę olim­pij­ską”. Minę­ło ponad pięć lat, pod­czas cere­mo­nii otwar­cia igrzysk olim­pij­skich w Atlan­cie zmarł na zawał szef pol­skiej misji i kie­dy nie­dłu­go potem, wybie­ra­jąc jakieś kawał­ki „noc­nych kar­tek” do dru­ku, tra­fi­łem na ten zapis, poczu­łem mro­wie­nie w krę­go­słu­pie. Mia­łem pew­ność, że tam­ten sen był zapo­wie­dzią tego cze­goś, co sta­ło się parę lat póź­niej. Zapi­sów snów, przy­naj­mniej wła­snych, wła­ści­wie nie pamię­tam dłu­żej niż samych snów, to jest dla mnie argu­ment za ich auten­tycz­no­ścią. Zapi­sa­ne to nie zapa­mię­ta­ne, to raczej odda­ne w depo­zyt, Oni­ria­dy Hen­ry­ka też to doty­czy, dla­te­go może być to książ­ka wie­lo­krot­ne­go i czę­ste­go użyt­ku.