W płożeniu się roślin nie ma nic nagannego

Jakub Pszo­niak: Wiek się zdą­żył prze­ła­mać, z nowe­go ucie­kła już pra­wie ćwiart­ka i taka nie­spo­dzian­ka – wła­śnie uka­zu­je się Węgier­skie morze! Wresz­cie, bo Węgier­skie morze mia­ło być two­ją dru­gą książ­ką. Jest, jeśli dobrze liczę, dwu­dzie­stą. Skąd pomysł, by wró­cić do tego tytu­łu?

Mar­cin Sen­dec­ki: Sko­ro już poja­wi­ły się licz­by, wypa­da zacząć od rachun­ków. Jeśli dobrze rachu­ję, Węgier­skie morze to książ­ka osiem­na­sta (wli­cza­jąc Z wyso­ko­ści. Par­ce­le, gdzie był spo­ry blok wier­szy wcze­śniej w for­mie zwar­tej nie­pu­bli­ko­wa­nych, i napi­sa­ny wspól­nie z Mar­ci­nem Bara­nem poemat Koniec waka­cji) albo, jeśli dodać do tego wier­sze zebra­ne sprzed ponad deka­dy i trzy póź­niej­sze wybo­ry, dwu­dzie­sta dru­ga.

Pier­wot­nie miał to być nie­wiel­ki oko­licz­no­ścio­wy wybór daw­nych tek­stów, ale oka­za­ło się, że nie mam dobre­go pomy­słu, jak go zro­bić. Zna­la­złem tyl­ko ten tytuł, wymy­ślo­ny i porzu­co­ny w latach 90., i uzna­łem, że zabaw­nie będzie go wyko­rzy­stać i może coś, nie wiem zresz­tą, co dokład­nie, domknąć. Tak więc ksią­żecz­ka skła­da się z wier­szy napi­sa­nych od wio­sny roku 2020 do dzi­siaj, to jest do grud­nia 2024. Z jed­nym wyjąt­kiem: kawa­łek pod tytu­łem „Ham­let i śmierć” napi­sa­łem w 2017 i wło­ży­łem do wyda­ne­go wte­dy tomu „11 przy­pi­sów do 22 oraz 33 inne obiek­ty tek­sto­we”. Wpadł mi w ręce, kie­dy skła­da­łem W.m. i prze­glą­da­łem róż­ne zapi­ski, i w wyni­ku jakie­goś zaćmie­nia umy­słu uzna­łem, że nie było go w żad­nej książ­ce. A kie­dy w ostat­niej chwi­li przed dru­kiem uświa­do­mi­łem sobie, jak się spra­wy mają, po chwi­li namy­słu posta­no­wi­łem nic już nie zmie­niać. Ot i cała histo­ria.

Mimo for­mal­nej róż­no­rod­no­ści książ­ka jest bar­dzo spój­na. Jaki klucz przyj­mo­wa­łeś, włą­cza­jąc wier­sze w zbiór?

Zebra­łem to, co mia­łem, to i owo dopi­sa­łem i wymy­śli­łem kolej­ność kawał­ków. Taka to i robo­ta.

Gdy się­ga się po two­je wier­sze, nie moż­na mieć wąt­pli­wo­ści, kto jest ich auto­rem – twój głos jest bar­dzo sil­ny i cha­rak­te­ry­stycz­ny. Wyda­je mi się, że w ostat­nich książ­kach twój język sta­wał się jed­nak nie­co inny, wyda­wał mi się bar­dziej przej­rzy­sty. Czy­ta­jąc Węgier­skie morze, mam wra­że­nie, że to książ­ka daw­ne­go Sen­dec­kie­go, za któ­rym, przy­zna­ję, tro­chę tęsk­ni­łem. Sen­dec­kie­go z cza­sów, kie­dy twój język jed­nych pory­wał i spra­wił, że już na zawsze mie­li zostać two­imi czy­tel­ni­ka­mi, innych zaś pchał do pisa­nia arty­ku­łów o her­me­tycz­no­ści poezji. Czy zwrot w stro­nę tej dyk­cji był przez cie­bie zamie­rzo­ny?

Kie­dy coś się pisze, robi się to w jakiś spo­sób. Spo­so­by mogą się mniej czy bar­dziej róż­nić. Ale w moim przy­pad­ku zna­czy to tyl­ko tyle, że jeśli coś publi­ku­ję, to zosta­ło to napi­sa­ne w jedy­ny moż­li­wy dla mnie spo­sób w danej chwi­li. Nie umiem powie­dzieć nic wię­cej.

Ten przy­wo­łu­ją­cy two­je sta­re książ­ki spo­sób pisa­nia przy­po­mi­na też to tym, jak chęt­nie odnaj­dy­wa­ne były w two­ich książ­kach  tro­py awan­gar­do­we. Nie ina­czej, zapew­ne, będzie i teraz. W swo­ich wier­szach rów­nie chęt­nie się­gasz jed­nak po lite­rac­ką tra­dy­cję. Korzy­sta­łeś też czę­sto z kla­sycz­nych form. Od same­go począt­ku Two­ja poezja jest z jed­nej stro­ny nie­zwy­kle współ­cze­sna, z dru­giej jest „cała z wczo­raj”. Jaki jest twój sto­su­nek do awan­gar­dy i tego, że bywasz czy­ta­ny jako jej repre­zen­tant?

Awan­gar­da jest cał­kiem już leci­wą czę­ścią tra­dy­cji, z któ­rej miło jest czer­pać, bo zawie­ra w sobie mnó­stwo pięk­nych rze­czy. Cza­sem więc przy­da­je się sonet (albo pseu­do-sonet), cza­sem, powiedz­my, awan­gar­do­wy tryb orga­ni­za­cji tek­stu. Nato­miast awan­gar­da jako pew­na for­ma­cja czy też pro­po­zy­cja ide­owo-este­tycz­na nale­ży bez­pow­rot­nie do histo­rii, co mnie wca­le nie mar­twi, bo jej nie­gdy­siej­sze eks­ter­mi­na­cyj­ne i tota­li­stycz­ne zapę­dy wobec myślą­cych i piszą­cych ina­czej pach­ną bar­dzo nie­ład­nie. Tak czy ina­czej, żad­nej awan­gar­dy już nie ma. Jeśli ktoś przed­sta­wia się jako awan­gar­dzi­sta, robi ludzi w balo­na. Co się, zresz­tą, czę­sto ludziom wybit­nie podo­ba.

Twier­dzisz, że „auto­fik­cja się pło­ży”, ale w two­ich książ­kach istot­ne są śla­dy auto­bio­gra­ficz­ne. Cza­sem są odsło­nię­te, czę­sto trud­niej do nich dotrzeć. Na ile te oso­bi­ste śla­dy w wier­szach są, według cie­bie, istot­ne jako pry­zmat dla ich głę­bo­kiej lek­tu­ry?

Pło­ży się, bo widocz­nie tak rośnie, nie tu nic ocen­ne­go. Ele­men­ty auto­bio­gra­ficz­ne muszą być istot­ne, bo piszę o tym, o czym myślę i cze­go doświad­czam.

Poza doświad­cze­niem i wyni­ka­ją­cym z nie­go prze­ży­ciem, o któ­rym mówisz, pod­miot two­ich wier­szy jest jesz­cze obser­wa­to­rem rze­czy­wi­sto­ści, choć jest to, mam wra­że­nia, obser­wa­cja zdy­stan­so­wa­na. Pod­miot patrzy przez okno, przy­glą­da się pta­kom, strze­chom, szyl­dom salo­nów uro­dy (Stu­dio Uro­dy „Malo­wa­na Lala” ist­nie­je napraw­dę – spraw­dzi­łem!). Jest to świat real­ny, mate­rial­ny, ode­rwa­ny od jego wir­tu­al­nej war­stwy, któ­ra coraz czę­ściej przej­mu­je naszą uwa­gę rów­nież w poezji. Nawet zwra­ca­jąc się ku insta­gra­mer­ce, jak mi się wyda­je, patrzysz na żywe­go, praw­dzi­we­go czło­wie­ka, a nie cyber­świat, w któ­rym prze­by­wa i któ­ry kon­stru­uje jej toż­sa­mość. Czy to sku­pie­nie się na real­no­ści w cyber­ne­tycz­nych cza­sach nale­ży czy­tać jako rodzaj mani­fe­stu?

Nie, w żad­nym razie. Ja zresz­tą tego „praw­dzi­wie wir­tu­al­ne­go świa­ta”, któ­ry gdzieś podob­no ist­nie­je, w ogó­le nie znam, więc o nim nie piszę. A to co znam jest prze­cież – z punk­tu widze­nia wier­sza – rów­nie real­ne jak świerk albo pan­cer­nik.

W Węgier­skim morzu wier­sza­mi mie­rzysz się nie tyl­ko z tym, cze­go doświad­czasz i co obser­wu­jesz, ale i z samym wier­szem i z pisa­niem. Z, idąc za jed­nym z Two­ich wier­szy, „upo­rem, z którym się pisze i upo­rem, żeby nie pisać”. Ze sta­wia­niem na „par­ce­li ze słów” „kwa­te­ry ze słów”. Czy ta kwa­te­ra jest miej­scem spo­tka­nia z czy­tel­ni­kiem, do któ­re­go go zapra­szasz, czy prze­ciw­nie – samot­nią pozwa­la­ją­cą scho­wać się przed świa­tem?

Kie­dy się pisze wier­sze, trze­ba się z nimi mie­rzyć, nie da się ina­czej. A kwa­te­ra jest w isto­cie wie­lo­znacz­na, ale w final­nym wier­szu tej ksią­żecz­ki ozna­cza może przede wszyst­kim kwa­te­rę cmen­tar­ną.

Nato­miast sko­ro wyda­je się książ­kę, to prze­cież nie po to, żeby się scho­wać przed świa­tem, tyl­ko żeby zapro­sić kil­ka­na­ście czy kil­ka­dzie­siąt osób do jej lek­tu­ry.

Czy Mar­cin Sen­dec­ki pisze z natu­ry?

Zazwy­czaj. Cokol­wiek mia­ło­by to tutaj zna­czyć.