Odwrócona strefa

SYLWIA CHUTNIK

Kto jest

Ta na pew­no
Tam­ten to nie wiem
Jesz­cze o jed­nej myśla­łam, ale –
– nie jestem pew­na
On pisał, ona nie napi­sa­ła od roku ani sło­wa
On zrzu­cił wię­zy, ona ich potrze­bo­wa­ła
Wie­rzył, wie­rzy­ła
Kła­mał, zosta­ła okła­ma­na
Upadł, ale ona go pod­nio­sła
Odszedł, ona odejść już nie mogła

Róże­wicz nie uła­twia zro­zu­mie­nia tego, kim jest twór­ca. Jak już się wyda­je, że nady­mał się i rzu­ci w naszą stro­nę zgrab­ną defi­ni­cję, to zaraz klu­czy, żar­tu­je i gubi tro­py. Lubię to nie­do­po­wie­dze­nie, za każ­dym razem chcę dodać swo­je trzy gro­sze. W przy­pad­ku utwo­ru „Kto jest poetą” wyobra­zi­łam sobie napię­cie mię­dzy kobie­tą a męż­czy­zną i tym, w jaki spo­sób pisze. A może to histo­ria o roz­sta­niu?

BIANKA ROLANDO

Przy­go­da w lesie

Las mar­twy pusz­cza pęd, nie ma już korze­ni
nie ma pni-tych-godzin, prze­bi­ja łupi­ny-gro­by
Nic nie może go wydrzeć-wyrwać-spa­lić-wyrą­bać
bo las śni czół­no-dno-czar­ne-brat-razem-pęka­ją im ręce
wywa­ża wszyst­kie drzwi dostoj­nie wycho­dzi ich zamknię­cia­mi

Gdy prze­cho­dzi się przez Trud­ny las Tymo­te­usza Kar­po­wi­cza, trze­ba stać się i labi­ryn­tem, i nicią, i kłęb­kiem, i ratu­ją­cą-rato­wa­nym, i Mino­tau­rem, któ­ry nie pozwa­la się zabić w samym ser­cu lasu, i prze­świ­tem-wyj­ściem, ina­czej nie znaj­du­je się wyj­ścia. Szum, szum, gęstwi­no.

ALICJA SAWICKA

Opo­wia­da­nie o sta­rych kobie­tach

Gdy­bym ci powie­dzia­ła, ale prze­cież mówi­łam, tyl­ko że ty mia­łeś koszu­lę poza­pi­na­ną, a pod nią wło­sy, a co mówi­łam do cie­bie, zaraz musia­łam powtó­rzyć albo się zamknąć, ale gdy­bym raz kie­dyś rze­czy­wi­ście ci powie­dzia­ła, to pod warun­kiem, że byś spał albo był mar­twy, jak teraz, to mówię teraz. Kaza­łeś sadzić sobie brat­ki fio­le­to­wo-żół­te, brat­ki i nic inne­go, kosz­to­wa­ły nie­ca­łe dwa zło­te, jak umie­ra­łeś, za sadzon­kę, a ja sta­łam pod ścia­ną okien, szu­ka­łam okna, za któ­rym umie­rasz, żeby być z tobą, a jed­no­cze­śnie cię zosta­wić z umie­ra­niem same­go, a teraz już kosz­tu­ją trzy czter­dzie­ści, a cza­sem trzy i wię­cej, zale­ży przy któ­rej bra­mie. Cmen­tarz jest wiel­ki jak park czy jakiś las i żyją w nim zwie­rzę­ta, lisy, zają­ce, bor­su­ki, nie tyl­ko jeże i wie­wiór­ki, nie tyl­ko, nie powiesz nic, że bre­dzę, ja wiem, bo idąc do cie­bie, mijam tabli­cę, gdzie są wszyst­kie wymie­nio­ne, ze zdję­cia­mi, i jesz­cze inne zwie­rzę­ta, ale te zapa­mię­ta­łam, innych nie. Brzy­dzę się, kie­dy sadzę brat­ki, doty­kam zie­mi, na któ­rą sika­ją lisy, zają­ce, w któ­rej ty jesteś, brzy­dzę się, doty­ka­jąc cie­bie w zie­mi, wiem, że nie tra­fię na palec ani żad­ną kostecz­kę, ale ty mnie zno­wu doty­kasz, umar­łeś, a pod paznok­cia­mi przy­no­szę cię do domu.

Raz ci powie­dzia­łam: „sta­re kobie­ty wsta­ją o świ­cie, kupu­ją mię­so, owo­ce, chleb, sprzą­ta­ją, gotu­ją”, zrzu­ci­łeś wte­dy nóż ze sto­łu, a chcia­łeś chwy­cić i wbić na sztorc w blat, wypadł z powy­krę­ca­nej dło­ni, znik­nął pod szaf­ką kuchen­ną, mię­dzy zaschnię­ty­mi odpad­ka­mi, czoł­gaj się, sta­ra, czoł­gaj się, sycza­łeś. Raz ci powie­dzia­łam: „sta­re kobie­ty są nie­śmier­tel­ne, sta­re kobie­ty są nie­znisz­czal­ne”, zesi­ka­łeś się wte­dy w pościel, nie­mo i z satys­fak­cją. Jak suszy­łam prze­ście­ra­dło na słoń­cu, to w uchu zadzwo­ni­ło, a potem mat­ka, moja mięk­ka i różo­wa mamu­sia, zanu­ci­ła sło­wa, zawsze je lubi­łam, mia­ły wie­le zna­czeń. Sły­sza­łam w uchu: dobra­noc, koły­sać, sza­ro, śmia­ło, wszyst­ko. Raz ci powie­dzia­łam: „sta­re kobie­ty wsta­ją o świ­cie, otwie­ra­ją okna, usu­wa­ją nie­czy­sto­ści”, zaczą­łeś wte­dy umie­rać, uło­żo­ny pod ślub­nym por­tre­tem, cał­kiem mi na złość, bo była sobo­ta i aku­rat mia­łam wycho­dzić do magla, a ty umie­ra­łeś jesz­cze kil­ka dłu­gich dni, któ­re spę­dzi­łam z two­imi buta­mi, grze­bie­niem i wyszczer­bio­nym kub­kiem z wize­run­kiem lwa sple­cio­ne­go z wężem. Kie­dy wresz­cie umar­łeś, poszłam do magla, i to był dzień jak dzień moich uro­dzin, kie­dy mat­ka, moja słod­ka i okrą­gła mamu­sia, przy­no­si­ła mi do łóż­ka cia­sto z owo­ca­mi, jabł­kiem lub rabar­ba­rem, a pościel pach­nia­ła czy­stą wodą.

Nigdy ci nie powie­dzia­łam, że koł­nierz two­jej mun­du­ro­wej kurt­ki cuch­nie mi stra­chem, on zbie­rał się przez lata, z wil­go­cią, co scho­dzi­ła do nas ze stry­chu, z gru­dnio­wym śnie­giem, na któ­ry upa­da­li tam­ci, był dymem, pyłem, skó­rą, śli­ną, łzą. Naj­pierw robię w zie­mi znak krzy­ża. Cze­kam na kro­plę krwi, aby połą­czyć cie­bie z Bogiem lub dia­błem, z czym­kol­wiek, ale w gle­bie są tyl­ko gni­ją­ce liście. Tak, posa­dzę ci brat­ków, mają krót­kie korzon­ki, mają twa­rze i oczy. Wie­rzę, że two­je życie nie jest wiecz­ne i skoń­czy­ło się, skła­dam modli­twę w inten­cji, Bóg ist­nie­je i ma litość, więc modlę się, żeby znik­nął. Dzi­siaj jest kolej­ny rok, jak tu leżysz, to ci mówię, że tak, zno­wu się spo­wia­da­łam w uro­dzi­ny two­je­go odej­ścia. Ksiądz nie rozu­mie, wier­ci się na ław­ce, sapie, dla­cze­go, cór­ko, dla­cze­go, sta­ra kobie­to, spo­wia­dasz się zno­wu z tego same­go, to pycha, wyznaj lepiej grzech pychy. Wyzna­ję księ­dzu, cze­go nigdy ci nie powie­dzia­łam, że zaczą­łeś umie­rać w dwu­dzie­stą rocz­ni­cę ślu­bu, wie­dzia­łam, ale trzy­ma­łam tyl­ko dla sie­bie, pod klu­czem. Poda­łam ci kra­wat, a ty wrza­sną­łeś, nie ten kra­wat, Hele­na, jesteś głu­pią świ­nią, Hele­na, nie, skrze­cza­łeś na mnie imie­niem swo­jej pierw­szej żony, odważ­nej i mądrej Hele­ny, nie mia­łam z nią nic wspól­ne­go, chy­ba że cie­bie. Potem wzię­łam jej zdję­cia i scho­wa­łam, wzię­łam ci z biur­ka i dałam do kre­den­su mię­dzy odświęt­ne tale­rze, bo mia­łeś dło­nie, w któ­rych por­ce­la­na zamie­nia­ła się w sko­ru­py. Łazi­łeś ze sto­ło­we­go do sypial­ni, krę­ci­łeś się po przed­po­ko­ju, stu­ka­łeś szu­fla­da­mi biur­ka, a ja doglą­da­łam tyl­ko, jak słab­niesz, jak zaczy­nasz się gubić, aż w koń­cu musia­łam już pro­wa­dzić cię za rękę, prze­sta­wiać z kąta w kąt. Raz zna­la­złam cię na dywa­nie, w piża­mie i sta­rym płasz­czu, tym z dziu­rą, co zro­bi­ła się, jak prze­ła­zi­li­śmy przez płot na dział­ce. Zgu­bi­li­śmy klucz, to zna­czy ty mówi­łeś, że ja zgu­bi­łam, a ja mówi­łam, że wca­le nie, bo ty, bar­dzo źli na sie­bie wyty­ka­li­śmy się pal­ca­mi, ale to prze­cież były tyl­ko takie żar­ty. Zna­la­złam cię na dywa­nie, całe­go w pła­czu i gry­ma­sach, co ty wypra­wiasz, pytam, a ty: gdzie są zdję­cia?, a ja: jakie zdję­cia, do dia­ska?, a ty, że gdzie są zdję­cia Hele­ny, a ja na to, że nie znam żad­nej Hele­ny i że nigdy nie było takiej.

Na koniec jesz­cze pogłasz­czę twój grób, jak gła­dzi się kota, na koniec zbio­rę łopat­kę, zmiot­kę, butel­kę zie­lo­ną od wody, folio­we toreb­ki i szmat­ki pocię­te z two­jej koszu­li, na koniec prze­cze­szę wło­sy pal­ca­mi, odrzu­ca­jąc je w tył, bo tak się pozna­li­śmy, ja popra­wia­łam wło­sy w witry­nie pie­kar­ni, a ty aku­rat wycho­dzi­łeś ze środ­ka.

Zain­spi­ro­wa­łam się wier­szem „Opo­wia­da­nie o sta­rych kobie­tach”, ponie­waż zapa­li­łam się do pomy­słu, co sta­ra kobie­ta, o któ­rej Róże­wicz pisze w trze­ciej oso­bie, co ona sama by powie­dzia­ła, gdy­by oddać jej głos. U Róże­wi­cza ma ona cha­rak­ter pomni­ko­wy, jest raczej ideą sta­rej kobie­ty, sze­ro­kim poję­ciem. Sta­wia­my pomni­ki poję­ciom, ja jed­nak chcia­łam wymy­ślić jej kon­kret­ny życio­rys, uka­zać jej nie­jed­no­znacz­ność, opi­sać coś, co poję­ciom i pomni­kom się wymy­ka. Wyda­je się to zgod­ne z poezją Róże­wi­cza, w któ­rej uni­wer­sum podziu­ra­wio­ne jest mate­rią, plą­czą się w niej śmier­tel­ni ludzie i śmier­tel­ne przed­mio­ty. Szcze­gól­nie poru­sza mnie też rezy­gna­cja, któ­rą u nie­go czy­tam. Nie­za­leż­nie od tego, jak gło­śno krzy­czy­my, wszyst­ko zosta­nie zapo­mnia­ne. Taki świa­to­po­gląd jest mi bli­ski i – co może się wydać para­dok­sal­ne – pozo­sta­je per­spek­ty­wą, któ­ra przy­no­si mi ulgę.

ERYK WALDA

Szy­ba

Choć cał­ko­wi­cie roz­kła­da się ręce,
licz­by na czyn­ni­ki pierw­sze
i wiel­kie potę­gi na pier­wiast­ki,
to nie­da­le­ko mojej szko­ły,
codzien­nie o tej samej porze,
na ponisz­czo­nych scho­dach kamie­ni­cy
sie­dzi kobie­ta dokar­mia­ją­ca
gołę­bie popio­łem swe­go papie­ro­sa.
Na gło­wie ma uro­czy kape­lusz,
a pal­ce owi­nię­te pla­strem.
Patrzy nie­ustan­nie na uli­cę,
my razem z nią,
lecz z innej per­spek­ty­wy.
Roz­kła­da­my jaz­dę na konie i ludzi
potem na konie i sio­dła
potem na ludzi i heł­my
potem na pęci­ny chra­py i pisz­cze­le.
Na tym nasza wie­dza
o tej kobie­cie się koń­czy,
gdyż nasz wzrok
zatrzy­mu­je się na szy­bie okna.
Może­my jedy­nie podej­rze­wać,
że na przy­kład ma w miesz­ka­niu
popsu­te mecha­ni­zmy zega­rów.

W cza­sie jed­ne­go z moich spa­ce­rów po Gli­wi­cach, patrząc na dość ruchli­wą jezd­nię, przy­po­mnia­łem sobie kil­ka wer­sów z „roz­kła­du jaz­dy” Tymo­te­usza Kar­po­wi­cza. Zapo­cząt­ko­wa­ło to moje zain­te­re­so­wa­nie myślą prze­wod­nią tego utwo­ru, czy­li nie­moż­no­ścią cał­ko­wi­te­go pozna­nia świa­ta. W ten oto spo­sób roz­po­czął się pro­ces powsta­wa­nia moje­go wier­sza.

Tymo­te­usza Kar­po­wi­cza i jego twór­czość odkry­łem sam, być może dzię­ki temu tak bar­dzo się nią zain­te­re­so­wa­łem. Czy­ta­nie jego wier­szy daje mi roz­ryw­kę w posta­ci ich inter­pre­ta­cji jako roz­wią­zy­wa­nia zagad­ki, w któ­rej z każ­dym kolej­nym czy­ta­niem odkry­wam coraz to now­sze rze­czy, a one albo zmie­nia­ją bieg myśle­nia nad utwo­rem, albo są wska­zów­ka­mi pro­wa­dzą­cy­mi do jego zro­zu­mie­nia (choć nie wiem, czy cał­ko­wi­te­go…).

JAKUB KORNHAUSER

Led­wie o pazno­kieć

Czas śpią­ce­go mydła i czas zawi­ja­nia kne­dli, któ­re bio­rą obroń­ców na ple­cy i utrzy­mu­ją wyso­kie posia­da­nie. Grasz na czas, wybi­jasz dzi­ki i łosie na oślep, w try­bu­ny, nie­kie­dy wystar­czy bła­hy powód. Czas goto­wa­ne­go jaj­ka, kry­jów­ka za linią spa­lo­ne­go, wysta­jesz led­wie o pazno­kieć. Brak awan­su do fazy pucha­ro­wej rekom­pen­su­jesz sobie drob­ną kieł­ba­ską z autu. Chrza­nem bijesz w pod­nie­bie­nie. Czas bile­tu do kina roz­mie­niasz na tych, co mają wię­cej sił. To oni powin­ni zamknąć tę grę. Ale wolą zali­czać dys­kret­ne wystę­py, wpa­so­wu­jąc się w pierw­sze lep­sze tło po gwizd­ku.

Kar­po­wicz daje coś z póź­nej awan­gar­dy: uwa­gę w stro­nę szcze­gó­łu, zwy­czaj­ność zamiast wysu­bli­mo­wa­nia, rewo­lu­cyj­ną wia­rę w nowe zesta­wie­nia słów, zdań i zna­czeń. Mate­rię i obser­wa­cję. Ale przede wszyst­kim chęć zła­ma­nia oczy­wi­stych kodów, wpro­wa­dze­nia seman­tycz­ne­go nie­po­rząd­ku pod płasz­czy­kiem ele­gan­cji. Popsu­ta codzien­ność jest o wie­le cie­kaw­sza od tej, co cho­dzi jak w zegar­ku.

ZBIGNIEW MACHEJ

Wie­le tra­ci­my, czy­ta­jąc…

Wie­le tra­ci­my, czy­ta­jąc, i jesz­cze mniej
zysku­je­my, pisząc. Nie patrzy­my wte­dy
na nie­bo, na gwiaz­dy, na księ­życ,
na nie­ustan­ny ruch chmur nad naszy­mi gło­wa­mi,
nie patrzy­my nawet z okna naszej kuch­ni
na jesz­cze mło­de świer­ki za domem.
Ich gałę­zie ze świe­tli­stą zie­le­nią
tego­rocz­nych przy­ro­stów
w pierw­sze tego­rocz­ne upa­ły
dys­kret­nie wachlu­ją pobli­skie sta­re mury,
kie­dy wiatr pośród kamie­nic śród­mie­ścia
szu­ka odpo­czyn­ku po noc­nych bre­we­riach
na przed­mie­ściu, gdzie zry­wał dachy
nowo­bo­gac­kich rezy­den­cji, pory­wał bla­chy hur­tow­ni
i łamał kona­ry jesio­nów. Nie trze­ba pisać,
nie patrzy­my wte­dy w nie­bo, w oczy gwiazd,
w twa­rze naszych naj­bliż­szych, nie sły­szy­my
szu­mu wia­tru w koro­nach drzew, nie sły­szy­my
pta­ków. Lite­ry nie prze­no­szą wia­tru, nie
prze­cho­wu­ją wody, ich świa­tło jest czar­ne.
Dla­te­go nie trze­ba pisać i nie trze­ba nawet
mieć nadziei, że jest się tak­że czar­ną skrzyn­ką,
któ­ra auto­ma­tycz­nie zapi­su­je raport
o naszym życiu, kro­ni­kę zapo­wie­dzia­nej śmier­ci,
anam­ne­zę, bli­zny po przej­ściach, po błą­dze­niu
jak pija­ne dziec­ko we mgle, zero­je­dyn­ko­we szra­my
po rze­ko­mych miło­ściach i bez­ro­zum­nych pożą­da­niach,
któ­re może przy­naj­mniej w holo­gra­mie tam­te­go świa­ta,
hen za dale­ką pod­czer­wie­nią i czar­nym ete­rem,
wyróż­nią się różo­wą lumi­ne­scen­cją. Dla kogo
miał­by być ten raport? W jakim języ­ku?
W jakim pro­gra­mie? W kon­tek­ście jakie­go świa­ta?
Dla kogo były­by zbie­ra­ne
te nasze uko­cha­ne dane?
Sygna­ły z wsty­dli­wych zaka­mar­ków
naszej pry­wat­no­ści
i ciem­nych zauł­ków naszej fizjo­lo­gii
byłyż­by cie­ka­we dla żar­łocz­nej pust­ki
czy­ha­ją­cej nie­ustan­nie na naszą krew, pot i łzy?
Dla kogo mel­dun­ki z moni­to­rin­gu
stru­mie­nia świa­do­mo­ści
i pod­pro­go­wych prą­dów pod­świa­do­mo­ści,
dla kogo rapor­ty z sie­cio­wa­nia sty­mu­la­cji
w oce­anie glo­bal­nej nie­świa­do­mo­ści?
A tam­ten świat to niby co? I jak? I gdzie on?
I dokąd leci jego rów­no­le­gły eon?
Czy tam­ten świat mimo wszyst­ko jest w nas
jak owo słyn­ne Kró­le­stwo Nie­bie­skie?
Czy zaświa­ty prze­ni­ka­ją nasze mózgi, ser­ca, płu­ca,
wewnętrz­ne ukła­dy i obie­gi orga­ni­zmu,
zha­ko­wa­ne przez gra­wi­ta­cję trze­wia
ze zgęst­ką mikro­bio­mu przed zagła­dą gatun­ków?
Jak tu się w koń­cu prze­bić przez kwan­to­wą krop­kę
nad ilo­ra­zem względ­no­ści, któ­ry jest zara­zem
jej ilo­czy­nem? Jak zapu­ścić żura­wia
inte­li­gent­nej igno­ran­cji w chmu­rę nie­wie­dzy
bez wytrwa­łe­go anal­fa­be­ty­zmu? Pisa­niem
nie spo­sób prze­ro­snąć w sło­je zadrzew­ne.
Pisa­nie tyl­ko żeru­je na nie­pi­śmien­no­ści
i nie­pi­sa­niu. A wszech­obec­na nie­ludz­kość
nie tyle żeru­je na ludz­ko­ści,
ile ludz­ko­ścią testu­je lokal­ne warun­ki,
dia­lek­tycz­nie pod­gry­za­jąc samą sie­bie
dla potrzeb lokal­ne­go, pla­ne­tar­ne­go labo­ra­to­rium życia,
poże­ra­jąc wła­sny ogon, jeden z nie­zli­czo­nych
zmu­to­wa­nych, hybry­dal­nych ogo­nów,
aż do wyda­le­nia go w jało­wą ciem­ność, w pory­wi­stą otchłań,
aż do roz­pro­sze­nia w roz­iskrzo­nym, tęczu­ją­cym śnie,
nie­prze­sia­nym, nie­spi­sa­nym,
nie­pi­sa­tym, nie­czy­ta­tym,
nie­prze­spa­nym.

Sło­je zadrzew­ne Tymo­te­usza Kar­po­wi­cza zosta­ły wyda­ne w 1999 roku. Pamię­tam, że czy­ta­łem je pod koniec tam­te­go roku (tam­te­go stu­le­cia i tysiąc­le­cia) wiersz po wier­szu, stro­na po stro­nie, war­stwa po war­stwie, ze zdu­mie­niem i poczu­ciem rewe­la­cyj­no­ści Kar­po­wi­czo­we­go dzie­ła. Jed­no­cze­śnie nara­sta­ło we mnie wra­że­nie nad­mia­ru słów, zdań, gra­ma­ty­ki, histo­rii, kul­tu­ry, sztu­ki, sztucz­no­ści, poli­tycz­no­ści, reli­gij­no­ści, kon­cep­tu i tzw. poezji w tych tek­stach, w zamy­śle i kon­struk­cji tego dzie­ła. Przy­bo­sio­wa instruk­cja „naj­mniej słów” nie zosta­ła tu zasto­so­wa­na. Ówcze­sna dziw­na zmo­wa mil­cze­nia wokół Słoi zadrzew­nych, pol­ska nie­wraż­li­wość na tę lite­ra­tu­rę, prze­moż­ność domi­na­cji miło­szow­sko-szym­bor­skie­go, post­no­blow­skie­go dys­kur­su w życiu lite­rac­kim – wszyst­ko to wów­czas prze­ko­na­ło mnie, że nawet tak prze­sad­ne, roz­war­stwio­ne i prze­war­stwio­ne, prze­sy­co­ne sen­sa­mi dzie­ło potrze­bu­je sojusz­ni­ka. I dla­te­go w 2002 roku, nie­ja­ko na zamó­wie­nie Pio­tra Som­me­ra, powstał „Kwe­stio­na­riusz Kar­po­wi­czow­ski”. Dziś, w 2021 roku, patrzę na to ina­czej.

JOANNA MUELLER

poezja może

być też spra­wą lagi na całą petę
kopem z rogu boja spa­lo­ną kłaść
ją i zawi­jać w gale wyle­zie bla­gą
zsi­nia­łych czem­pio­nów gdy z gar­deł
wyrwie aplauz kto z pokla­sku zbi­je
tam­pon jało­wy na zata­mo­wa­nie
zgłu­sze­nia róży w czte­ry wia­try
bra­nej dać jej odpo­ru

poezja nie może

Z Tymo­te­uszem Kar­po­wi­czem uda­ło mi się poroz­ma­wiać oso­bi­ście przez kwa­drans dwa­dzie­ścia lat temu, a póź­niej na roz­mo­wach poprzez jego i moje tek­sty spę­dzi­li­śmy jesz­cze set­ki czy tysią­ce takich kwa­dran­sów. Dla mnie Kar­po­wicz jest mistrzem źró­dło­wym (o jego zmą­co­nych źró­dłach spo­ro pisa­łam), poetyc­kim ojcem, któ­re­go języ­ko­wa siła w pew­nym momen­cie oka­za­ła się tak nie­prze­moż­na, że zaczę­łam bać się o wła­sne pisa­nie. Musia­łam od nie­go odejść, odwró­cić się od tego świa­tła, żeby wró­cić do sie­bie – a potem zno­wu mogłam wejść w Kar­po­wi­czow­ski „trud­ny las”.

Swo­im wier­szem nawią­zu­ję do nie­zna­ne­go mi wcze­śniej utwo­ru „Kwiat ante por­tas!”. Tak jak Kar­po­wicz zma­gam się tu z pyta­niem o spraw­czość poezji, o jej moż­ność i nie­moż­ność – bo o co inne­go mogę pytać za teo­re­ty­kiem „poezji nie­moż­li­wej”? Czym są poetyc­kie lagi, gale i bla­gi, jeśli nie potra­fią dać odpo­ru: zgłu­sze­niu zgwał­co­nej róży, cio­som „sie­kie­ry noża czy kaste­tu”, lamen­to­wi, któ­ry prze­le­wa się przez każ­dą z tam?

DARIUSZ SOŚNICKI

Pan domu

Pan domu publicz­ne­go Bar­dzo chęt­nie
z jed­no­oso­bo­wym dostę­pem

i z piw­ni­cą tak ciem­ną, że jej real­ny brak nie sta­je jej na prze­szko­dzie
w dosłow­nie niczym.

Pan domu, pan­to­kra­tor, wiel­ka domo­wa pan­da, pan zabie­rze.

Pan dużo, dużo zło­tych na godzi­nę,
pan w swo­je imię

doma­ga­ją­cy się przy­le­gło­ści od rze­czy
nie dzię­ki wyobraź­ni,

pan jaź­ni.

Pan dźwig dźwi­ga­ją­cy pry­wat­ne spra­wy tego świa­ta,
pan strach rzu­co­ny w wir spraw, któ­re go pory­wa­ją, ale wte­dy gałąź.

Pan domu gosz­czą­cy powódź
na par­ce­li sąsia­da,

opła­ca­ją­cy hoj­nie
powie­trze, głód, ogień i woj­nę

tam­że.

Syn­dyk wła­snej masy upa­dło­ścio­wej
i wie­rzy­ciel tej­że,

odgry­wa­ją­cy koro­nę stwo­rze­nia
w scen­ce rodza­jo­wej uro­dzo­ne­go szy­der­cy:

pan nie ustę­pu­ją­cy w niczym,
pan przede wszyst­kim,

Pan Pierw­szy.

„Nie płacz,
prze­cież go nie kocha­łeś,

on jest przed­mio­tem,
któ­ry trze­ba wynieść z domu”.

Tade­usz Róże­wicz – jeden z tych gło­sów w pol­skiej liry­ce nowo­cze­snej, któ­re w trak­cie pra­cy nad tek­stem poetyc­kim sły­szę bar­dzo czę­sto. Kie­dy wiersz zaha­cza o spra­wy istot­ne wyra­ża­ne wprost czy pra­wie wprost, siła tego gło­su zwy­kle się wzma­ga i nie ma wyj­ścia: albo się go bez­ce­re­mo­nial­nie wyru­gu­je, odci­na­jąc linij­ki i fra­zy, któ­re nawie­dził, albo prze­ciw­nie – pozwo­li mu się wybrzmieć i go ugo­ści, tak jak on gościł przez deka­dy gło­sy innych.

„Pan domu” to oczy­wi­ście ten dru­gi przy­pa­dek. Koda wier­sza jest nie­mal dosłow­nym cyta­tem z Róże­wi­czow­skiej „Łodzi”. Nie­mal, bo w ory­gi­na­le nie ma inter­punk­cji i tekst nie jest podzie­lo­ny na stro­fy.

Dofi­nan­so­wa­no ze środ­ków Mini­stra Kul­tu­ry, Dzie­dzic­twa Naro­do­we­go i Spor­tu pocho­dzą­cych z Fun­du­szu Pro­mo­cji Kul­tu­ry – pań­stwo­we­go fun­du­szu celo­we­go.