
jak
debaty / ANKIETY I PODSUMOWANIA Joanna RoszakGłos Joanny Roszak w debacie „Czy próbujesz zmienić świat swoim pisaniem?”.
WIĘCEJFragmenty zapowiadające książkę Romantyczność. Współczesne ballady i romanse inspirowane twórczością Adama Mickiewicza, która ukaże się w Biurze Literackim 5 września 2022 roku.
Joanna Roszak
przed domem ślady na śniegu
zwierzęce to czy ludzkie
coraz widniej
dojrzewają zakopane dzwony
mrowiska jeszcze śpią
zwierzęta nie kładą rąk na ludzkich głowach
deszcz pachnie ziemią
na nastroszonych kartkach
zachodzą na siebie ślady ludzi i zwierząt
nic co leśne nie jest nam obce
oglądamy się za siebie
by zdobyć bezpieczniejszą przeszłość
iglastą liściastą mieszaną
w drodze po rozpylonych kamieniach
nieba bez pokrycia
ziemie bez pokrycia
wody bez pokrycia
we wszystkim był cały świat
we wszystkim jest cały świat
„A kto dziewczyna? Ja nie wiem”. Ta linijka ze „Świtezianki” wracała do mnie wielokrotnie. Jednak z całą mocą ożywa mi ta rusałczana ballada w pamięci, gdy znajduję się nad jeziorami i w lasach. Także nad poznańskim jeziorem Rusałka. Rozpisywały się o nim media, gdy kilka lat temu zaczęło oddawać fragmenty macew, którymi więźniowie żydowscy z Kraju Warty pod nadzorującym spojrzeniem nazistów brukowali dno akwenu podczas II wojny światowej. Wtedy nazwano go Elsensee. Spoglądamy na macewy, odszyfrowujemy fragmenty napisów. Mężczyzna to czy kobieta? Dziewczyna? Kto? Ja nie wiem.
Aktualizują się Mickiewiczowskie ballady, gdy rozmyślamy dziś o deficycie drzew i wody, także o rozpylonej intensywności poezji. Intensywność versus wytrzebione lasy, mętne jeziora. Już nie głucho i ciemno, ale za jasno i za gwarno wszędzie. Autostrady zamiast puszcz. Komunały zamiast tajemnicy.
Piotr Matywiecki
I
Kiedy się rodził
były cudowne znaki.
Na walijskim pastwisku krowa skubnęła źdźbło.
W Ameryce rozwrzeszczało się niemowlę.
Bóg widział wszystkie miejsca na Ziemi.
Właśnie w tej chwili umarł paryski żebrak.
Komuś cierpiącemu na zanik pamięci
przypomniało się pewne słowo.
Papież Pius VI wyjrzał przez okno.
Znalazła się igła w stogu siana.
II
To dziecko zewsząd wszystkiemu mówiło,
że jest wszystkim. Jak każde dziecko.
I cokolwiek spotykał
– krajobrazy, rzeczy, ludzi –
było mową
o każdym spotkaniu.
Dlatego nie da się dzielić jego życia
spisanym kalendarium.
Każda chwila jest słowem.
Ale tylko to dziecko
wydoroślało razem z taką mową.
III
15 sierpnia 1820 roku w Szczorsach
do bawiącego tam Franciszka Malewskiego
„wpada z hukiem Adam”.
– Tak w liście napisał Malewski do Jeżowskiego.
IV
1798–1855
„A po drodze poczty biegą”,
rozsyłają to życie.
V
ROMANTYCZNOŚĆ
Stare licho kuśtyka ekstazami,
grzęźnie w porzekadłach.
Nasłuchuje, jak prawda
w litewskich bagnach bulgoce.
Duszny opar
jak obłok strącony
w zimnym powietrzu.
Usta zamknięte.
Z litewskich bagien
wygadała się prawda,
trupia, lozańska.
VI
Mówi w sobie,
ale to nie znaczy, że do siebie.
Zresztą to nie jest ani „w”, ani „do”.
Mówi sobie samą treść
tego, kim jest
bez miejsca i kierunku.
Wyobraża sobie
nieznanego słuchacza,
może Boga. A jeżeli nie Boga,
to Nikogo. Jeżeli nie Nikogo,
to samosłyszącą się mowę
zatopioną w sobie.
Ostatnie, niesłyszalne, wiersze Mickiewicza.
VII
Pan Odrzywolski,
członek Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych,
tak się ze Sztuką spoufalił,
że zaprojektował i wykonał
sarkofag Mickiewicza.
Ozdobny, z cennego kamienia.
A Mickiewicz
zwyczajniej niż ktokolwiek
nie żyje.
W 1855 roku Mickiewicz przed wyjazdem do Konstantynopola spalił papiery. Było tam wiele wierszy. Jeśli nawet nie powodowało nim przeczucie śmierci, to z pewnością przeczucie śmiertelności słów. Nie miał przed oczami ognia oczyszczającego, niweczącego to, co zbędne, aby pozostawić Dzieła. Raczej był to ogień Milczenia, które jest w słowach i w braku słów, ogień, który w jeden popiół przemienia to, co wyrażone, i to, co zaniechane w wyrażeniu, nie-napisane. A może także „nie-uczynione”? Wyjeżdżał działać, tyle kart zamieniwszy w popiół, w milczące nic, że i działanie zaraził milczeniem, nie-dokonaniem. Śmierć przyszła, żeby prze-milczeć jego milczenie.
Od tamtej chwili mówią chórem – Mickiewicz i śmierć.
Stąd dzisiaj niepowtarzalne brzmienie jego słowa – niebędącego już nawet poezją. W tym chórze nie ma nuty dla Czasu, Czas wyczerpał się w życiu i w słowach życia. Kiedy Mickiewicz to odczuł (przeczuł na pośmiertną przyszłość, na wiecznie teraźniejszą śmierć przyszłości) – spalił papiery. Dał swojej Księdze inny papier, inną okładkę – milczenie, śmierć. I z tak śmiertelnej okładki wydobywa się Słowo Słów.
Miłosz Biedrzycki
Z romantycznością mało co się równa,
i ja jej chciałem dla siebie.
Bowiem wiedziałem, że kto przymiot ów ma,
na ziemi żyje jak w niebie.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława
przy tym są, co romantyczny.
Dni jego płyną jak jedna zabawa
wśród uciech i wzruszeń licznych.
*
Tutaj przystanę, by rozpiąć kilka haftek
w gorsecie formy. Bo romantyczność
na bieżąco i z marszu ustala własne normy.
Niewykluczone, że później zdejmę go całkiem
i stanę wobec słowa nagą duszą i każdym brzucha wałkiem.
Wszystko zaś po to, by zamieszkać w księstwie ducha,
w sensie: mówisz do dzieweczki, a ona wtedy słucha.
*
Pierwsza rzecz – środki. Mówiąc wprost: kapusta.
Trudno o romantyczność, kiedy kieszeń pusta.
Trza, jak Juliusz, na giełdach nastrugać bekonu
albo, niczym Zygmunt, być ładowanym z domu.
To drugie mi nie grozi, więc wprzęgam myśl lotną
i dłoń Midasową ćwiczę, by nią świata dotknąć.
Akcje! opcje! fundusze! wykres palnej świécy!
nie kryją już przede mną żadnej tajemnicy.
Skonstruowałem portfel i czekam na skutki.
I rzeczywiście – mejlik przychodzi malutki.
„Nie mamy pańskich pieniędzy, i co pan nam zrobi?”
Cóż, trzeba romantyczność inaczej sposobić.
Trzeba potrząsnąć, myślę, jakimś nowym kwiatem.
W stronę tej jutrzenki kieruję się zatem,
gdzie intelektu nowego bije zdrój przeczysty:
pragnę albowiem zdobyć zawód programisty.
Mocno chwytam rydwanu swojego lejce oraz jelce.
Po niedługiej chwili znam intymnie if, then i else.
Po drugiej – trzeszczą w falach kodu klawiatury wręgi,
a ja pewnie dzierżę w dłoniach tej harmoniki kręgi.
Na szklanny ekran oko natężam ciekawie,
aż uderza mnie myśl – do ziemi zginam się prawie.
„Człowieku, co robisz – szepcę do siebie wargami blademi –
Tyś przecież miał czuć czuciem, wierzyć wiarą wielu,
a nie formułować zapytania w SQL-u”.
Na co żwawy (agile) mistrz ciżby (scrum master)
na wpół do mnie mówi, a na wpół się śmieje:
„Oj, coś pan chyba u nas miejsca nie zagrzeje!”.
Bez hajsów, bez pracy, jak szkielet w prysiudy
puszczam się ulicami dzielnicy ułudy.
Patrzę: idzie dzieweczka, a takiej urody,
że natychmiast zaczynam łaknąć jej, jak wody
łaknie farys od tygodni trzech na pustyni.
„To jest to – myślę – tak się romantyczność czyni!”
Zraszam ją zaraz głosu mego dźwięczną pianką:
„Bogdanko! czy chcesz być moją kochanką?”.
Ona obraca ku mnie swoje oblicze dziewicze:
„Jeśli mnie koleżanki oraz sosziale nie mylą,
to jesteś od dawna żonaty ze swoją Marylą”.
„Przez grzeczność nie zaprzeczę – odpowiadam skromnie –
lecz na romantyczności mi zależy ogromnie.
Więc by się móc zatracić w miłosnym amoku,
pragnąłbym mieć też młodą bogdankę na boku”.
„Już lepiej nic nie mów – ona na to – albowiem
głębiej w dziaderstwo pogrążasz się z każdym słowiem[1]”.
„Ależ, dzieweczko” – zaczynam, a ona: „Tralala, nie marudź mi tu
i nie zapominaj, że teraz jest hasztag #MeToo!”.
Czmychnęła i być może, że aż dotąd czmycha,
ja zaś na wpół się śmieję, a na poły wzdycham.
„Rzeczywiście, to lubię, czegóż nie lubić, tralala.
Romantyczność dwa zero i jeszcze dwadzieścia dwa!”
„Na Strasznam sudzie ŭsim u sraku budzie” – tak pewnego dnia, kiedy byłem bardziej czynny w soszialach niż teraz, ogłosiła moja koleżanka Maryja, a chodziło mniej więcej o to, że na Sądzie Ostatecznym wszyscy dostaniemy… no, w kość. „Sama prawda, Maryjko, i życiowa” – odpowiedziałem. „A toż to nasz Adam!” „Jaki znowu Adam?” „No Mickiewicz przecie”. Co się okazało: Adam usłyszał takie zdanie gdzieś na wiosce, czy może usłyszał je któryś z jego towarzyszy zabaw i jambów i powtórzył mu, a on sobie zapisał w notatniku. A teraz jest przytaczane jako przykład mowy, która jakiś czas później wykrystalizuje w białoruski język literacki, przykład nobilitowany miejscem w notatniku przyszłego wieszcza mowy sąsiedzkiej. „No patrz, nic nam o tym w szkole nie mówili” – ja na to. „A nam (Maryja chodziła do szkół z białoruskim językiem nauczania, co, jak wiadomo, nie jest w Białorusi czymś oczywistym) mówili!” No i tak. Jednym mówią to, drugim tamto, jeszcze innym nic nie mówią i – frrr! – odlatują. A ten jakiś przedziwny kwiatek, wyrosły na splątanej masie korzeniowej Reczy Paspalitaj, podglebnie złączonej z paneuropejską grzybnią rytmów i miar wierszowych, po dziś dzień kogo wkurza, kogo tumani, przestraszać raczej już nie przestrasza, chyba że dziatwę szkolną przed klasówką, złocistą główką kiwa, a słowa płyną, płyną, płyną…
Przypisy:
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Urodziła się w 1981 roku. Poetka, badaczka. Pracuje jako profesor w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk oraz jako nauczycielka języka polskiego w jednej z poznańskich szkół. Współfundatorka i wiceprezeska Fundacji Józefa Rotblata. Ostatnio wydała: Miejsce i imię. Poeci niemieckojęzyczni żydowskiego pochodzenia, Słyszysz? Synagoga. Wychodząc spod poznańskiej synagogi przy Wronieckiej oraz Żuraw z origami. Opowieść o Józefie Rotblacie. Redaktorka wielu książek zbiorowych (poświęconych m.in. Ingeborg Bachmann, Paulowi Celanowi czy Fernandowi Pessoi). Autorka tomów poetyckich: lele, wewe, tego dnia. W Biurze Literackim opublikowała zbiory wierszy: przyszli niedokonani (2018) oraz ploso (2020), a dekadę temu – złożoną z wywiadów (m.in. z Edwardem Balcerzanem, Stanem Borysem, Krystyną Miłobędzką i Andrzejem Falkiewiczem, Ewą Sułkowską-Bierezin, Janem Stolarczykiem, Marianem Grześczakiem) – książkę W cztery strony naraz. Portrety Tymoteusza Karpowicza. Redagowała także tom esejów Tymoteusza Karpowicza, który ukazał się w 2019 roku we Wrocławiu.
Autor książek poetyckich pisanych w języku polskim; tłumacz, przeważnie poezji, ze słoweńskiego i angielskiego. Chodził tu, chodził tam, patrzała na niego kamera. Poznali się z Alešem Štegerem, kiedy obydwaj byli młodzi i pełni zapału, obecnie pozostał tylko ten ostatni. Mieszka w dzielnicy Nowa Wieś na trzecim piętrze.
Urodzony 5 czerwca 1943 roku w Warszawie. Poeta, eseista. Uhonorowany m.in. prestiżową nagrodą PEN-Clubu (1994) oraz Nagrodą Literacką Gdynia (2008). Jego książki trzykrotnie znalazły się w finale Nagrody Literackiej Nike (2006, 2008 i 2016). W 2013 roku został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Mieszka w Warszawie.
Głos Joanny Roszak w debacie „Czy próbujesz zmienić świat swoim pisaniem?”.
WIĘCEJAutorski komentarz Joanny Roszak, towarzyszący premierze książki om, wydanej w Biurze Literackim 11 września 2023 roku.
WIĘCEJRozmowa Katarzyny Szaulińskiej z Joanną Roszak, towarzysząca premierze książki om Joanny Roszak, wydanej w Biurze Literackim 11 września 2023 roku.
WIĘCEJFragmenty zapowiadające książkę Om Joanny Roszak, która ukaże się w Biurze Literackim 11 września 2023 roku.
WIĘCEJRecenzja Joanny Roszak, towarzysząca premierze książki Niewidka i Zobaczysko Joanny Mueller i Joanny Łańcuckiej, wydanej w Biurze Literackim 10 lipca 2023 roku.
WIĘCEJFragmenty zapowiadające książkę Om Joanny Roszak, która ukaże się w Biurze Literackim 11 września 2023 roku.
WIĘCEJTrzynasty odcinek z cyklu “Rozmowy na koniec” w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.
WIĘCEJCzytanie z książki Romantyczność. Współczesne ballady i romanse inspirowane twórczością Adama Mickiewicza w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.
WIĘCEJSpotkanie z udziałem Claudiu Komartina, Aleša Štegear, Mai Urban, Miłosza Biedrzyckiego i Grzegorza Jankowicza w ramach festiwalu TransPort Literacki 27. Muzyka Hubert Zemler.
WIĘCEJRozmowa Miłosza Biedrzyckiego z Alešem Štegerem, towarzysząca premierze książki Księga rzeczy w tłumaczeniu Miłosza Biedrzyckiego, wydanej w Biurze Literackim 4 lipca 2022 roku.
WIĘCEJFragmenty zapowiadające książkę Księga rzeczy Aleša Štegera w tłumaczeniu Miłosza Biedrzyckiego, która ukaże się w Biurze Literackim 4 lipca 2022 roku.
WIĘCEJSpotkanie wokół książek Niebo w jeżynach Natašy Kramberger i Magnetyczna Góra Réki Mán-Várhegyi z udziałem Agnieszki Judyckiej, Natašy Kramberger, Réki Mán-Várhegyi, Juliusza Pielichowskiego i Joanny Roszak w ramach festiwalu Stacja Literatura 25.
WIĘCEJCzytanie z książki ploso z udziałem Joanny Roszak w ramach festiwalu Stacja Literatura 25.
WIĘCEJTrzynasty odcinek cyklu Książki z Biura. Nagranie zrealizowano w ramach projektu Kartoteka 25.
WIĘCEJSpotkanie wokół książek Zmyślony człowiek Tymoteusza Karpowicza, Credo Tadeusza Różewicza i Prawdziwe życie bohatera Rafała Wojaczka z udziałem Joanny Roszak, Jana Stolarczyka, Bogusława Kierca, Joanny Orskiej i Karola Maliszewskiego w ramach festiwalu Stacja Literatura 25.
WIĘCEJSpotkanie wokół książki Świat w ogniu Charlesa Bernsteina z udziałem Charlesa Bernsteina, Kacpra Bartczaka, Jerzego Jarniewicza i Joanny Roszak w ramach festiwalu Stacja Literatura 25.
WIĘCEJSpotkanie wokół książek Wyspa na Księżycu Williama Blake’a, świnia jest najlepszym pływakiem Mirjoluba Todorovicia, Kielich upojenia Otona Župančiča oraz Skóra byka Salvadora Espriu z udziałem Tadeusza Sławka, Jakub Kornhauser, Miłosza Biedrzyckiego, Filipa Łobodzińskiego, Joanny Orskiej i Jakuba Skurtysa w ramach festiwalu Stacja Literatura 25.
WIĘCEJRozmowa Artura Burszty z Joanną Roszak, towarzysząca wydaniu książki Tymoteusza Karpowicza Zmyślony człowiek, w opracowaniu Joanny Roszak, która ukazała się w Biurze Literackim 24 czerwca 2020 roku.
WIĘCEJSzkic Joanny Roszak towarzyszący wydaniu książki Tymoteusza Karpowicza Zmyślony człowiek, w opracowaniu Joanny Roszak, która ukazała się w Biurze Literackim 24 czerwca 2020 roku.
WIĘCEJRozmowa Michała Domagalskiego z Joanną Roszak, towarzysząca wydaniu książki ploso Joanny Roszak, która ukazała się w Biurze Literackim 13 kwietnia 2020 roku.
WIĘCEJAutorski komentarz Joanny Roszak, towarzyszący wydaniu książki ploso Joanny Roszak, która ukazała się w Biurze Literackim 13 kwietnia 2020 roku.
WIĘCEJFragment zapowiadający książkę Joanny Roszak Ploso, która ukaże się w Biurze Literackim 13 kwietnia 2020 roku.
WIĘCEJSpotkanie w ramach Stacji Literatura 23, w którym udział wzięli Mazen Maarouf, Joanna Roszak i Bartosz Krajka.
WIĘCEJCzytanie z książki Przyszli niedokonani z udziałem Joanny Roszak w ramach festiwalu Stacja Literatura 23.
WIĘCEJRozmowa Joanny Roszak z Anną Podczaszy, towarzysząca wydaniu książki Grymasy Anny Podczaszy, z ilustracjami Zuzanny Orlińskiej, która ukazała się w Biurze Literackim 26 listopada 2018 roku.
WIĘCEJSpotkanie autorskie “Literatura na wysypisku kultury” z udziałem Piotra Matywieckiego, Przemysława Owczarka, Marty Podgórnik, Roberta Rybickiego i Marty Koronkiewicz w ramach festiwalu Stacja Literatura 22.
WIĘCEJRozmowa Romana Honeta z Joanną Roszak, towarzysząca premierze książki Przyszli niedokonani, wydanej nakładem Biura Literackiego 5 lutego 2018 roku.
WIĘCEJFragment zapowiadający książkę Przyszli niedokonani Joanny Roszak, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 22 stycznia 2018 roku.
WIĘCEJFragment zapowiadający książkę Przyszli niedokonani Joanny Roszak, która ukaże się nakładem Biura Literackiego 22 stycznia 2018 roku.
WIĘCEJRozmowa Elizy Kąckiej z Piotrem Matywieckim, towarzysząca premierze książki Palamedes, wydanej w Biurze Literackim 1 maja 2017 roku.
WIĘCEJAutorski komentarz Piotra Matywieckiego do poematu Palamedes, wydanego w Biurze Literackim 1 maja 2016 roku.
WIĘCEJWiersz z tomu Zdarte okładki (1965-2009), zarejestrowany podczas spotkania “Brzegi, zdarte, nierzeczywiste” na festiwalu Port Wrocław 2010.
WIĘCEJFragment poematu Piotra Matywieckiego Palamedes, który ukaże się w Biurze Literackim 1 maja 2017 roku.
WIĘCEJWiersz Piotra Matywieckiego ze zbioru Zdarte okładki. Wiersze z lat 1965-2009.
WIĘCEJFragment poematu Piotra Matywieckiego Palamedes, który ukaże się w Biurze Literackim 1 maja 2017 roku.
WIĘCEJRozmowa Jakuba Skurtysa z Piotrem Matywieckim.
WIĘCEJAutorski komentarz Piotra Matywieckiego do książki Złotniejący świat Marii Konopnickiej.
WIĘCEJWiersz z tomu Zdarte okładki (1965-2009), zarejestrowany podczas spotkania “Brzegi, zdarte, nierzeczywiste” na festiwalu Port Wrocław 2010.
WIĘCEJWiersz z tomu Zdarte okładki (1965-2009), zarejestrowany podczas spotkania “Brzegi, zdarte, nierzeczywiste” na festiwalu Port Wrocław 2010.
WIĘCEJEsej Joanny Roszak towarzyszący premierze piatego tomu Dzieł zebranych Tymoteusza Karpowicza, który ukazał się nakładem Biura Literackiego 13 kwietnia 2015 roku.
WIĘCEJRozmowa Joanny Roszak z Bogusławem Kiercem towarzysząca premierze piatego tomu Dzieł zebranych Tymoteusza Karpowicza, który ukazał się nakładem Biura Literackiego 13 kwietnia 2015 roku.
WIĘCEJZ Piotrem Matywieckim rozmawiają Emilia Kledzik i Joanna Roszak.
WIĘCEJGłos Joanny Roszak w debacie “Jaka Pol(s)ka”.
WIĘCEJGłos Piotra Matywieckiego w debacie “10 lat Portu i Biura we Wrocławiu”.
WIĘCEJRecenzja Piotra Matywieckiego towarzysząca premierze książki Wyszedłem szukać Leopolda Staffa w wyborze Justyny Bargielskiej, wydanej w Biurze Literackim 31 maja 2012 roku.
WIĘCEJGłos Piotra Matywieckiego w debacie “Kto w Odsieczy”.
WIĘCEJGłos Piotra Matywieckiego w debacie “Po co nam Dzieła zebrane Karpowicza”.
WIĘCEJGłos Joanny Roszak w debacie “Po co nam Dzieła zebrane Karpowicza”.
WIĘCEJGłos Piotra Matywieckiego w debacie “Biurowe książki 2010 roku”.
WIĘCEJRozmowa Małgorzaty Matuszewskiej z Piotrem Matywieckim, towarzysząca premierze książki Złotniejący świat Marii Konopnickiej.
WIĘCEJZ Piotrem Matywieckim o książce Złotniejący świat Marii Konopnickiej rozmawia Jakub Skurtys.
WIĘCEJFragment posłowia Piotra Matywieckiego do książki Złotniejący świat Marii Konopnickiej.
WIĘCEJEsej Joanny Roszak o twórczości Tymoteusza Karpowicza.
WIĘCEJAutorski komentarz Piotra Matywieckiego do wierszy z książki Zdarte okładki (1965-2009).
WIĘCEJZ Piotrem Matywieckim o książce Zdarte okładki rozmawia Jakub Skurtys.
WIĘCEJRecenzja Piotra Matywieckiego z książki Dni i noce Piotra Sommera.
WIĘCEJKomentarze Piotra Matywieckiego, Macieja Roberta, Piotra Kępińskiego.
WIĘCEJKomentarze Karola Maliszewskiego, Wojciecha Bonowicza, Rafała Skoniecznego, Miłosza Biedrzyckiego, Jarosława Nowosada.
WIĘCEJGłos Miłosza Biedrzyckiego w debacie “Poetyckie książki 2004”.
WIĘCEJCzytanie z książki Romantyczność. Współczesne ballady i romanse inspirowane twórczością Adama Mickiewicza w ramach festiwalu TransPort Literacki 27.
WIĘCEJFragmenty książki Romantyczność. Współczesne ballady i romanse inspirowane twórczością Adama Mickiewicza, wydanej w Biurze Literackim 5 września 2022 roku.
WIĘCEJAutorski komentarz Piotra Śliwińskiego, towarzyszący premierze książki Romantyczność. Współczesne ballady i romanse inspirowane twórczością Adama Mickiewicza, wydanej w Biurze Literackim 5 września 2022 roku.
WIĘCEJRecenzja Anity Jarzyny, towarzysząca premierze książki om Joanny Roszak, wydanej w Biurze Literackim 11 września 2023 roku.
WIĘCEJRecenzja Karoliny Kurando, towarzysząca wydaniu książki ploso Joanny Roszak, która ukazała się w Biurze Literackim 13 kwietnia 2020 roku.
WIĘCEJRecenzja Agnieszki Jeżyk z książki W cztery strony naraz. Portrety Karpowicza Joanny Roszak, która ukazała się 5 lipca 2010 roku na stronie czytelnia.onet.pl.
WIĘCEJRecenzja Pawła Sarny z książki W cztery strony naraz. Portrety Karpowicza Joanny Roszak.
WIĘCEJRecenzja Zbigniewa Bieńkowskiego z książki Światło jednomyślne Piotra Matywieckiego.
WIĘCEJRecenzja Bogusława Kierca z książki Zdarte okładki Piotra Matywieckiego.
WIĘCEJ