O Mniej, więcej

Mówi szeptem, cedzi, albo modli się i na głos wypowiada tylko połowę. Ma pęknięty język, ale składa go, zszywa na nowo. Niby znajomy, prosty, najprostszy: dwa, trzy słowa i kropka. A jednak niezwykły w tym swoim drugim życiu, święty. Podczaszy w nowym tomie wyraża się właśnie tak – dotykając wrażliwych miejsc, drażniąc językiem to, co zaciemnione, obolałe, albo przeciwne – najjaśniejsze i wymagające stałej opieki. Macierzyństwo – ten najpiękniejszy i najboleśniejszy stan, kiedy dotyka się tajemnicy, nagle obcuje jednocześnie z Bogiem i ciałem, obserwuje jak to małe/wielkie z nas wyrasta, odrasta. Jak pochłania świat.

Agnieszka Wolny-Hamkało

Po wielokrotnej lekturze tej książki nasila się we mnie odczucie, że cokolwiek o niej powiem, będzie bezczelnością. Nawet wobec mnie samego jako czytelnika. Może powinienem powiedzieć tylko tyle, że jest i że trzeba ją (koniecznie) przeczytać. Bezczelnością wobec książki Anny Podczaszy wydaje mi się jakaś niejawna przemądrzałość, która może przezierać z tekstu omawiającego inne m ó w i e n i e, jakbym widział i wiedział więcej. No i co z tego, że wiem, ile tu (wszystko) o śmierci. Że może to śmierć (jako spiritus movens!) poważnie wywija słowami, które Anna Podczaszy łapie i przystawia zdanie do zdania, żeby utrudnić jej przeciskanie się przez ciasne szczeliny między zdaniami, między rzeczywistościami. Bo choć to spiritus (movens!) – wciela się w byle materię, w byle (nie byle) śmieć: “To śmieć. / Nie dotykać. Kijem. Omijać.”

Wiersze Anny Podczaszy mocno trzymają się ziemi. Ich rozrastanie się jest nieprzewidywalne, więc czytając (patrząc na nie, patrząc nimi) staję się niemal tym, co się w nich staje; boli mnie w nich, umiera mnie (!) w nich i sam gotów jestem powiedzieć: “niech śmierć się we mnie / prześpi do jutra”.

Ale nie tak od razu. Albo od razu nie tak. Bo nie da się ugłaskać. I książka Anny Podczaszy nie da się ugłaskać. Ani opowiedzieć, to znaczy omówić. “Bo potem trzeba się tłumaczyć, / z czego się nie ma / całkiem w dupie.”

A to jest w mniej. W coraz więcej mniej.

Bogusław Kierc

Dlaczego Mniej, więcej? Bo tomik składa się z dwóch części, niesymetrycznych, i w jednej jest wierszy więcej, a w drugiej mniej – więc (odpowiednio) pierwsza nazywa się “Więcej”, drugą zatytułowano “Mniej”? Skąd między “mniej” a “więcej” wziął się przecinek, skoro mniej więcej wiemy, z jakiego powiedzenia można by wyprowadzić rodowód tytułu?

Anna Podczaszy nie ułatwi czytelnikowi odpowiedzi na te pytania. Będzie oszczędnie gospodarować wskazówkami, po których mógłby on trafić do zamierzonego celu. Niepewne zresztą, czy ten zamierzony – jedyny suwerenny, zawczasu przewidziany – cel da się osiągnąć (czy taki istnieje). Nie znajdziemy w książce wiersza o tytule “Więcej”, jest za to utwór pt. “Mniej”, a także – “Mniej, więcej”. W tym ostatnim o zachowanej przypadkiem w kieszeni “grudce” (może to zwinięty strzęp papieru z notatką, zapisaną historią?), “zapomnianym świstku”, “śnie” mówi się jak o dziecku lub do dziecka, z czułością – “nic a nic nierozerwany, niezsiniały, / mój ty maleńki”. Tkliwość wyrażana za pomocą takich określeń budzi jednak niepokój. Język Podczaszy, niekiedy drastyczny, ma być precyzyjny, wystudiowany; “Nie, nic się nie dzieje / we mnie / błyskawicznie” – czytamy w wierszu otwierającym tom (“Mnóstwo”).

“Coraz mniej.” (“Mniej”), “trwaj mniej” (“Mniej, więcej”) – można się domyślać, że mocniejsze, bardziej ekspansywne jest ubywanie, nie przybywanie. Czego zatem ubywa? Łatwiej może wskazać na to, co pozostaje. Nie ubywa przecież pamięci, świadomości, nie zanika odruchowy przymus analizy, zwłaszcza autoanalizy. “Najpierw pamięć. // Odzywa się, niepotrzebnie / (burzę się)” (“Dalej”). “Mniej” i “więcej” są dwiema osobnymi (przecinek w tytule książki i wiersza!), lakonicznymi odpowiedziami na pytanie: “ile?”. Nie brakuje w tomiku tytułów, które odpowiadają na podobne: “jak?”, ewentualnie “kiedy?”. “Mnóstwo”, “Jutro”, “Dosyć”, “Dużo”, “Bez powodu”, “Nieładnie”, “Wyraźniej”, “Cicho”, “Szerzej”, “Dalej”. Zdarzenia i okoliczności zdarzeń pozostają – zapisane, przechowane w pamięci – stale domagając się reinterpretacji. Znany jest mit o oczyszczającym, konsolacyjnym działaniu pracy twórczej. “Plan minimum: / […] / zostawić to wszystko // bez żalu już, / bez bólu […]” (“Wyraźniej”). Książka Podczaszy opowiada właśnie o tym micie – dokonując jego dekonstrukcji.

Paweł Mackiewicz