Oddychanie wcale nie jest takie złe

Grze­gorz Wró­blew­ski: Two­ja nowa książ­ka, CONGRATS! Uda­ło się nam prze­żyć zdu­mie­wa­ją­co dużą ilość sezo­nów na Zie­mi. Wia­do­mo, na czym to pole­ga­ło. Na mak­sy­mal­nej kon­cen­tra­cji i cięż­kim uni­ka­niu wyso­kich pię­ter w wie­żow­cach. Wiem, że Two­im „ekra­nem ochron­nym” była na bank potęż­na wie­dza nie tyl­ko o feno­me­nach typu egzy­sten­cja­lizm, obiek­ty­wizm, ale mia­łeś zawsze total­ne poję­cie o futu­ry­stach czy dada. Myślę czę­sto o Schwit­ter­sie czy Hugo Bal­lu. Tyl­ko z ludź­mi taki­mi jak Ty, mogłem z Tobą o nich sen­sow­nie (po)rozmawiać. Więc kil­ka słów na temat pla­ne­tar­ny, czy­li o wszyst­kim, czy­li o Two­im naj­now­szym reje­strze lite­rac­kim, ple­ase.

Krzysz­tof Jawor­ski: Jak wiesz, wszyst­kie moje książ­ki trak­tu­ję jako zamknię­te cało­ści, taką prze­strzeń arty­stycz­ną, któ­rej regu­ły usta­lam i kon­se­kwent­nie się ich trzy­mam. Z bie­giem cza­su prze­sta­łem też je dzie­lić na pro­zę, poezję etc. To po pro­stu kon­struk­cje, powin­ny być jed­no­rod­ne i logicz­ne, takie wła­śnie a nie inne, jak słusz­nie zauwa­ży­łeś – reje­stry. Na mar­gi­ne­sie – tu przy­po­mi­na mi się jed­na z Two­ich ostat­nich ksią­żek – Polo­wa­nie z 2022 roku. Co do opra­co­wań nauko­wych, one rzą­dzą się tro­chę inny­mi pra­wa­mi, ale tu też sta­ram się być kon­se­kwent­ny w tym, co robię, zawsze pocią­ga­ło mnie to, co jesz­cze nie zosta­ło dosta­tecz­nie zba­da­ne, odkry­te czy opi­sa­ne, więc pol­ski futu­ryzm jest tu dobrym przy­kła­dem, mimo pozo­rów, to bar­dzo mało roz­po­zna­ne zja­wi­sko, zwłasz­cza w war­stwie tzw. fak­to­gra­fii, stąd moja ostat­ni książ­ka nauko­wa pt. Nie­chcia­ni futu­ry­ści. Zapo­mnia­na awan­gar­da lite­rac­ka dwu­dzie­sto­le­cia mię­dzy­wo­jen­ne­go (2022), któ­ra kon­cen­tru­je się wła­śnie na twór­czo­ści mało zna­ne­go śro­do­wi­ska tzw. „naj­młod­szych futu­ry­stów pol­skich”, dzia­ła­ją­cych w latach 1921–24. Nato­miast sam futu­ryzm, jako kie­ru­nek, nie wywarł na mnie żad­ne­go wpły­wu, te moje zain­te­re­so­wa­nia nie prze­kła­da­ją się jakoś na inspi­ra­cje arty­stycz­ne. Z kolei dada podzi­wia­łem zawsze, ale też się raczej nim nie inspi­ro­wa­łem, przy­naj­mniej tak to czu­ję, pisząc. Mam też kło­pot z tzw. komen­to­wa­niem wła­snej twór­czo­ści, nigdy nie wiem, co wła­ści­wie miał­bym komen­to­wać i w jaki spo­sób, a przede wszyst­kim – po co? „Dopo­wia­da­nie” cze­goś po skoń­cze­niu książ­ki wyda­je mi się bez­ce­lo­we. Chcę zawsze zosta­wić czy­tel­ni­ko­wi swo­bo­dę inter­pre­ta­cyj­ną, prze­strzeń, ponad­to duża część moich pro­po­zy­cji opie­ra się na wie­lo­znacz­no­ści, robię to celo­wo, więc komen­tarz z miej­sca zabił­by pew­ną zasa­dę arty­stycz­ną.

Zna­my, przy­jaź­ni­my się od począt­ku lat 90. Ubie­głe­go wie­ku. Jak to odje­cha­nie brzmi – „ubie­gły wiek”. I że uda­ło się, dziw­nym tra­fem, prze­trwać. To jakaś rewe­la­cja lub kosmicz­ne nie­po­ro­zu­mie­nie. Zawsze wie­dzia­łem, że znam Cie­bie dobrze, nie wie­dzia­łem jed­nak, kie­dy mogli­śmy się wcze­śniej na Mlecz­nej Dro­dze spo­tkać. I dopie­ro po pew­nym cza­sie, dozna­łem tzw. „obja­wie­nia”, że razem byli­śmy u boku Waru­sa w Lesie Teu­to­bur­skim. I wła­śnie tam popeł­ni­li­śmy zbio­rów­kę, widząc, co dzie­je się z jego legio­na­mi. Nie jestem astrologiem/okultystą, ale to prze­ko­na­nie mam zawsze jak o Tobie roz­my­ślam.

Dosko­na­le pamię­tam nasze pierw­sze spo­tka­nie przy oka­zji wyda­nia naszych poezji w tzw. fio­le­to­wej serii „bru­lio­nu”. I rze­czy­wi­ście z miej­sca zła­pa­li­śmy kon­takt. Potem odwie­dza­łem Cię w Kopen­ha­dze, gdzie już wte­dy miesz­ka­łeś od wie­lu lat na sta­łe, a Ty cza­sa­mi przy­jeż­dża­łeś do Pol­ski. I pod­czas tych naszych spo­tkań, pamię­tam, zawsze byli­śmy peł­ni pomy­słów i jakiś wspól­nych pla­nów, na przy­kład szko­da mi bar­dzo nie­zre­ali­zo­wa­ne­go pomy­słu na wspól­ną książ­kę, któ­ra mia­ła nosić tytuł Tery­to­rium (od tytu­łu jed­ne­go z Two­ich wier­szy). Zda­rza­ły się nam też akcje typu „Grze­gorz Wró­blew­ski do ludz­ko­ści” (1997) – czy­li Two­ja wypo­wiedź przed kame­rą w for­mie wier­sza, któ­rą nagra­łem zupeł­nie spon­ta­nicz­nie, pyta­jąc Cię, co masz do powie­dze­nia ludz­ko­ści; lata póź­niej zafunk­cjo­no­wa­ło to jako taki wiersz/performance i zosta­ło prze­tłu­ma­czo­ne na język angiel­ski przez Pio­tra Gwiaz­dę i dziś tekst zna­ny jest teraz jako „Dear Belo­ved Huma­ni­ty”. I tak dalej, i dalej, mnó­stwo ener­gii, mnó­stwo pomy­słów, dużo by opo­wia­dać, w swo­im archi­wum mam wie­le mate­ria­łów z tych spo­tkań. Może się kie­dyś komuś do cze­goś przy­da­dzą. A co do Lasu Teu­to­bur­skie­go, to ja tam byłem za życia gdzieś po 2000 roku. Jak się oka­zu­je, nie po raz pierw­szy (śmiech). Poza tym, bar­dzo lubię czy­tać Two­je­go Namiest­ni­ka. To świet­ny dra­mat.

To dla mnie total. Bo to Księ­ga, to co napi­sa­łeś. Uni­wer­sum. Zresz­tą jak w przy­pad­ku wszyst­kich Two­ich poprzed­nich „pro­duk­cji poetyc­kich” i nie tyl­ko tych aku­rat tzw. form lite­rac­kich. I zasta­na­wia mnie czy­sta reali­stycz­ność (ludzi­ki by powie­dzie­li: magicz­ny realizm), ale też ewi­dent­ny sur­re­alizm tego zapi­su. Nie ma niko­go, kto by tak to „sfrak­tat­ko­wał”, max skon­den­so­wał i jed­no­cze­śnie czy­sto opo­wie­dział. Widzę TAM wszyst­ko. Już nawet ucie­kam od wizji, że to o mnie/psach/jaszczurach jeba­nych, czy o moich przy­ja­cio­łach gang­sta, z któ­ry­mi całe życie dane mi było funk­cjo­no­wać (takie fuc­ker­skie życie). Dzię­ku­ję przy oka­zji za genial­ny szkic, któ­ry doty­czy Phi­li­pa K. Dic­ka z Two­jej książ­ki nauko­wej. To jest to. I to jest jakiś wiel­ki ciąg dal­szy opo­wie­ści o gołych mał­pach. Dobrze, że dałeś radę i teo­rię mał­py dalej roz­wi­ną­łeś. Kil­ka słów, popro­szę, o tym obec­nym reje­strze.

Zanim przej­dę do opo­wie­ści o ostat­nim reje­strze, może zary­su­ję wstęp­nie tzw. tło zda­rzeń. Zacznę może od tego co sta­ło się po opu­bli­ko­wa­niu mojej ostat­niej pro­zy (powiedz­my), czy­li Do szpi­ku kości. Bo po wyda­niu tej książ­ki prze­sta­łem na jakiś czas „myśleć pro­zą”, wszyst­ko ukła­da­ło się w poezję. I tak powstał taki cykl trzech ksią­żek: .byłem (2014), Cere­mo­nia (2019) i Jak pięk­nie (2021). (Wła­ści­wie czte­rech, bo uda­ło się jesz­cze w 2022, dzię­ki pre­ze­so­wi Iskier Wła­dy­sła­wo­wi Uchań­skie­mu i Ani Maty­siak z Convi­vo, wydać tak­że świet­nie wyglą­da­ją­ce 10 poema­tów ele­men­tar­nych dla dzie­ci, książ­kę, wła­ści­wie art-book, jak­by to dzi­siaj okre­ślić, rzecz, któ­rą wyko­na­łem 37 lat temu w jed­nym egzem­pla­rzu). Jak pamię­tasz, wszyst­kim tym trzem książ­kom towa­rzy­szą Two­je obra­zy. I o ile w dwu pierw­szych obra­zy funk­cjo­nu­ją na okład­kach, to w Jak pięk­nie wła­ści­wie ją zamy­ka­ją, to sekwen­cja trzech repro­duk­cji, to jest koń­co­we wybrzmie­nie tej pozy­cji, poza okład­ką, na któ­rej zna­lazł się detal jed­ne­go z nich. Cie­szę się, że uda­ło się ład­nie w dru­ku wypro­wa­dzić je „kolo­ry­stycz­nie”, bo ten wła­ści­wy kolor był mi nie­zwy­kle potrzeb­ny, a tak napraw­dę potrzeb­ne mi w nich było coś, co sam nazwa­łeś „cięż­kim i kon­cep­tu­al­nym mimo ich pozor­nej lek­ko­ści kolo­ry­stycz­nej”. Cere­mo­nia jest wśród tych pro­po­zy­cji książ­ką naj­bar­dziej ponu­rą, cięż­ką i przy­gnę­bia­ją­cą, dużo mnie kosz­to­wa­ła; w atmos­fe­rę wpro­wa­dza okład­ka, a na niej repro­duk­cja Two­je­go obra­zu Ver­sion 6 (z 2006), obraz nie­zwy­kły, bar­dzo nie­po­ko­ją­cy, „rucho­my” – on cią­gle się zmie­nia, kie­dy się w nie­go wpa­tru­jesz, ide­al­nie paso­wał mi do tej poezji. Jak pięk­nie już nie jest takim posęp­nym reje­strem, to wyj­ście, oddech, wła­śnie dla­te­go koń­czą książ­kę trzy Two­je pra­ce malar­skie. A więc trzy książ­ki poetyc­kie z rzę­du – ta domi­na­cja poezji pew­nie skło­ni­ła mnie do pró­by „pro­za­tor­skiej”, dla rów­no­wa­gi. Zaczą­łem po pro­stu myśleć „pro­zą”. I taki był chy­ba pier­wot­ny impuls. Choć pamię­tam, że pierw­sze szki­ce powsta­wa­ły jesz­cze w 2019 roku, ale dosze­dłem do poło­wy i odło­ży­łem pra­cę, myśla­łem o tym z dystan­su, zasta­na­wia­łem się, jakoś się nie skła­da­ło. Całość dokoń­czy­łem dopie­ro w 2024, więc moż­na powie­dzieć, że pra­co­wa­łem nad tą książ­ką pięć lat.

I jesz­cze taka reflek­sja. Całe życie byłeś zawod­ni­kiem. Nigdy nie dałeś cia­ła, a prze­cież domnie­ma­my sza­tan kusi i kusił. Ty jed­nak, jak w rodzi­nach sycy­lij­skich, byłeś wier­ny wizji, dzię­ku­ję Ci za To. Już mi na niczym nie zale­ży, ale zale­ży mi na Tobie. Jak? Nie wiem, może żeby­śmy zamiesz­ka­li razem na Hawa­jach przed ata­kiem na Pearl Har­bo­ur.

No sta­ra­łem się… Zresz­tą cały czas odno­szę wra­że­nie, że to nie ja wybie­ram tema­ty ksią­żek, tyl­ko tema­ty wybie­ra­ją mnie. Tak było z wcze­śniej­szy­mi pro­jek­ta­mi i tak jest rów­nież z „powie­ścią kry­mi­nal­ną”.

Więc jesz­cze raz gra­tu­la­cje. To w sumie opo­wieść o ludz­kim mózgu. Ty, jak czło­wiek zna­ją­cy tajem­ni­ce syn­dy­ka­tu, mogłeś to napi­sać. To arcy­dzie­ło. Oddy­chaj dobrze!

Dzię­ku­ję Ci za te sło­wa. Wraz z upły­wem lat stwier­dzam – i to jest w kon­tek­ście tej mojej ostat­niej książ­ki – że oddy­cha­nie może wca­le nie jest takie złe?