O Antypodach

Osob­ność, inność – te sło­wa przy­cho­dzą do gło­wy pod­czas lek­tu­ry poezji Elsne­ra. Jest ona jak labi­rynt, któ­ry kusi do wtar­gnię­cia w głąb. Te tajem­ni­cze, zwró­co­ne ku sobie i wza­jem­nie oświe­tla­ją­ce się mini-fabu­ły mają w sobie coś z mrocz­ne­go mitu. Żyją­cy na pogra­ni­czu snu i jawy, asce­tycz­ny pod­miot bar­dziej przy­po­mi­na huma­no­idal­ną hybry­dę niż czło­wie­ka. Ludz­kie są jego uczu­cia, zwłasz­cza nie­speł­nio­na miłość – cicha boha­ter­ka tych tek­stów.

Woj­ciech Bono­wicz, któ­re­mu poeta zade­dy­ko­wał „Tego czło­wie­ka”, porów­nał wiersz do kamie­nia, któ­ry trze­ba otwo­rzyć. Otwie­raj­cie „kamie­nie” Elsne­ra.

Mariusz Grze­bal­ski

Elsner wchła­nia świat i odda­je go w zmie­nio­nej posta­ci. Każ­dy wiersz z tej książ­ki jest jak wykop pod nowy fun­da­ment, na któ­rym poeta pró­bu­je osa­dzić swo­je­go boha­te­ra, nadać mu kształt, zmu­sić do mówie­nia dorzecz­nych rze­czy. Ale sło­wo nie chce przy­znać się do rze­czy, rzecz tra­ci kształt, a fun­da­men­ty kru­sze­ją. Zosta­je pusta, lustrza­na sala słów. Tak wyglą­da życie na anty­po­dach.

Grze­gorz Jan­ko­wicz

Anty­po­dy – isto­ty żyją­ce po wewnętrz­nej stro­nie Zie­mi. Tak nale­ża­ło­by tłu­ma­czyć owo grec­kie sło­wo. Są to zatem byty, któ­re uka­za­ły­by się naszym oczom, gdy­by wywró­cić tę pla­ne­tę na nice, gdy­by uka­zać pod­szew­kę rze­czy­wi­sto­ści. Żyją do góry noga­mi, a przez to są bar­dziej praw­dzi­wi. Dziw­ny to mit, mają­cy nie­wie­le wspól­ne­go z dzi­siej­szą, prze­strzen­ną wykład­nią poję­cia anty­po­dów. Strach pomy­śleć: pod powierzch­nią świa­ta wre życie, któ­re jest lustrza­nym odbi­ciem nasze­go. Pro­szę wyba­czyć dygre­sję. Nie szu­kam kom­for­tu, jaki dało­by wypo­wie­dze­nie paru okrą­głych zdań o twór­czo­ści – bądź co bądź – debiu­tan­ta. Szu­kam pod­staw do zawar­cia soju­szu. Będę się więc odwo­ły­wał do inte­lek­tu­al­ne­go wyja­ło­wie­nia – tak samo, jak znaw­cy lite­ra­tu­ry korzy­sta­ją ze swych narzę­dzi badaw­czych: psy­cho­ana­li­zy czy dekon­struk­cji. Elsner jawi się jed­nym z auto­rów pod­pro­go­wych. Ma za sobą całe zaple­cze poezji sur­re­ali­stycz­nej. Czy­ni to tę poety­kę w zasa­dzie odpor­ną na wszel­kie pró­by wykła­du w imię jed­no­znacz­nych tre­ści. Jak naj­dal­szy prze­to od duf­ne­go zarze­ka­nia się, jako­bym miał rozu­mieć wier­sze Elsne­ra, zga­dzam się tyl­ko docie­kać, co one ze mną robią. A robią wszyst­ko i… może jesz­cze tro­szecz­kę. To, co w każ­dym razie mógł­bym powie­dzieć o Anty­po­dach Elsne­ra, wyni­ka ze skraj­ne­go men­tal­ne­go ogo­ło­ce­nia: czyż­by autor w ten spo­sób ziścił jakiś ukry­ty cel? Niech nawet: uczy­nił to nie bez wdzię­ku.

Marek K. E. Baczew­ski

No pro­szę – jest jed­nak spra­wie­dli­wość na tym świe­cie.
Jest spra­wie­dli­wość na tym świe­cie, ponie­waż uka­za­ła się wresz­cie książ­ka Sław­ka Elsne­ra.
Nie­wie­lu stać na to, by zwle­kać z debiu­tem sześć lat.
Elsne­ra stać, bo – poza poko­rą – ma w sobie rów­nież świa­do­mość wagi każ­de­go sło­wa.
Nie mówi się w tych tek­stach wie­le.
To poezja zamknię­ta w sobie, nie­chęt­na wyrwa­niu się na zewnątrz.
Boha­ter tych wier­szy ma zakne­blo­wa­ne usta i zata­cza się we śnie – tak to widzę.
Jest zmy­ślo­ny, od niko­go nie ocze­ku­je pomo­cy.
Anty­po­dy to krzyk ze ści­śnię­te­go gar­dła.
Krót­kie, bole­sne zda­nia.
Zaszy­fro­wa­na wia­do­mość z dru­giej stro­ny.
Jeśli ist­nie­je dru­ga stro­na.

Maciej Robert

Był dom, był czło­wiek, było lustro. Małe miesz­kan­ko w cen­trum mia­sta, pod wia­duk­tem. Miesz­ka­nie z wido­kiem na tar­go­wi­sko, na sto­ją­ce kobie­ty kup­czą­ce warzy­wa­mi, na męż­czyzn gnio­tą­cych w rękach tytoń, na szar­pa­ne wia­trem ubra­nia. Mija­ły pory roku, śnieg top­niał, kro­ple stu­ka­ły w para­pet, szcze­ka­ły psy. Pta­ki cho­dzi­ły po bło­cie, pęka­ły war­stwy far­by. Był dom, był czło­wiek. Tu, wśród nas. Igła słoń­ca wska­zy­wa­ła go, stróż roz­sy­py­wał piach.
Był czło­wiek, miał imię. Potra­fił je zmie­niać.
Był czło­wiek. Miał ból.
Potra­fił go nazwać.

Łukasz Jarosz

Gdy­by chcieć połą­czyć ze sobą Rafa­ła Wojacz­ka i Mar­ci­na Świe­tlic­kie­go, mógł­by nam wyjść z takie­go skrzy­żo­wa­nia nie­zbyt atrak­cyj­ny, choć z całą pew­no­ścią moc­no prze­wraż­li­wio­ny, potwór. Tak wła­śnie wyobra­ża­łem sobie tę hybry­dę przed lek­tu­rą Anty­po­dów Sła­wo­mi­ra Elsne­ra. Po lek­tu­rze tomu i kon­fron­ta­cji ze zdję­ciem auto­ra stwier­dzam, że nie taki potwór strasz­ny, jak go sobie w wyobraź­ni malo­wa­łem.

Bez­pre­ten­sjo­nal­na pro­sto­ta tej poezji onie­śmie­la. Pro­sto­ta w naj­lep­szym, naj­bar­dziej szla­chet­nym zna­cze­niu tego sło­wa. Poezja szcze­ra i mimo wszyst­ko skrom­na. A tak­że: pre­cy­zyj­na, kon­kret­na i dobit­na. Kamu­flaż zata­cza­ją­ce­go się po pija­ku twar­dzie­la chro­nią­ce­go swo­ją wraż­li­wość przed obcy­mi. „Cza­sa­mi ktoś tutaj puka – patrzę wte­dy / w szcze­li­nę pomię­dzy cegła­mi”.

A więc nie tyl­ko odpo­wiedź na pyta­nie, jak wyglą­da­ła­by krzy­żów­ka Wojacz­ka ze Świe­tlic­kim, ale tak­że „co by było, gdy­by roman­ty­cy byli mini­ma­li­sta­mi?”. Współ­cze­sny Sło­wac­ki nie pisał­by już poema­tów dygre­syj­nych. Dzi­siaj wystar­czy­ło­by mu kil­ka zdań. I w dal­szym cią­gu mógł­by uży­wać słów takich, jak „ser­ce”, „kocham cię”, „prze­pra­szam”, „nie­na­wi­dzę”, „nie­bo” czy „sny”. Wol­no mu wszyst­ko, choć wszyst­ko robi tro­chę ina­czej.

Sło­wac­ki, Woja­czek, Świe­tlic­ki. Tak, to dobry zestaw nazwisk na począ­tek. Mogli­by­śmy dorzu­cić tutaj jesz­cze kil­ku nie mniej waż­nych, ale sta­ram się, niczym Elsner, nie mno­żyć słów ponad koniecz­ność.

Mamy więc wybi­ja­ją­ce­go się ponad prze­cięt­ność ucznia i przy­glą­da­ją­cych mu się w mil­cze­niu wiel­kich mistrzów. Pozo­sta­je tyl­ko cze­kać na moment, w któ­rym Sła­wo­mir Elsner prze­ro­śnie swo­ich nauczy­cie­li. Mam nadzie­ję, że nie zdą­ży­my się znie­cier­pli­wić.

Grze­gorz Wysoc­ki

Po pierw­sze – anty­po­dy. Rzecz dzie­je się we mnie, czy­li nigdzie („Stąd mogę wołać – tu mam potęż­ne echo”), i to wyzna­czo­ne na roz­ma­itych mapach („Z obu stron nie­uchron­nie osu­wa się pia­sek”) czy wykre­sach („cia­ło nie ma sen­su”), nigdzie jest oczy­wi­ście anty­po­da­mi jakie­go­kol­wiek solid­nie osa­dzo­ne­go  g d z i e ś  („Kocham cię, ale nie wiem, gdzie miesz­kasz”), ale ma też swo­je anty­po­dy („Dro­ga dru­ga stro­no, doje­cha­łem do domu”), tak jak każ­de miej­sce na kuli, na przy­kład ziem­skiej.

Po dru­gie – nar­ra­tor Elsne­ra. Chło­piec z popsu­tym nok­to­wi­zo­rem („dużo nie­ja­snych zdań, jak­by mi cią­gle z gło­wy wykra­da­li świa­tło”), kaf­kow­skie dzie­cię, któ­re samo sobie para­gra­fem, wezwa­niem, urzę­dem („Uro­dzi­łem się ze skrę­co­nym kar­kiem. Kie­dy kocham, nie­na­wi­dzę”), ale jak wyzy­wa­ją­co gorz­kie skła­da wyja­śnie­nia („Czar­ny dziób roz­łu­pu­je puste zia­ren­ko na uli­cy posy­pa­nej pia­chem – tak się nazy­wam”), jak dziel­nie lirycz­ne („Może po pro­stu ktoś mnie wykrze­sał, czysz­cząc bla­chę z rdzy”).

Po trze­cie – absur­dal­nie zaci­śnię­te pię­ści tych wier­szy. Lako­nicz­ność kon­fe­sji. Woja­czek bawi się w Kry­nic­kie­go? Ber­ry­man bawi się w Bono­wi­cza? Pio­sen­ki języ­ka za zęba­mi. Pew­nie, że welt­sch­merz. Ale cał­kiem wyso­kiej pró­by.

Maciej Woź­niak