O Żółtym popołudniu

Wier­sze Wal­la­ce­’a Ste­ven­sa uwa­ża­ne są za arcy­dzie­ła. W Ame­ry­ce dłu­go trwał nie­roz­strzy­gal­ny spór kry­ty­ków o dwóch patro­nów dwu­dzie­sto­wiecz­ne­go ame­ry­kań­skie­go moder­ni­zmu: cho­dzi o Ezrę Poun­da i Ste­ven­sa wła­śnie. Orę­dow­ni­kiem tego ostat­nie­go był choć­by legen­dar­ny kry­tyk Harold Blo­om. Ste­vens debiu­to­wał póź­no, pierw­sza książ­ka Har­mo­nium uka­za­ła się, gdy miał 44 lata, a naj­waż­niej­sze wier­sze, poema­ty i ese­je powsta­ły już po tym, jak prze­kro­czył pięć­dzie­siąt­kę. Wła­śnie od 1942 roku, od tomu Parts of a World, z któ­re­go pocho­dzi wiersz „Żół­te popo­łu­dnie”, zaczy­na się naj­waż­niej­szy czas tej poezji.

Justy­na Sobo­lew­ska

Kto wie czy zda­nie Rim­bau­da, że „odna­le­zio­no wresz­cie wiecz­ność – to słoń­ce zmie­sza­ne z morzem” – nie znaj­du­je kon­ty­nu­acji w wiel­kich medy­ta­cjach Ste­ven­sa? Moż­na go czy­tać bez koń­ca. I jesz­cze jed­no, i dla mnie naj­bar­dziej oczy­wi­ste. Ste­vens jest jed­nym z naj­bliż­szych mi poetów. Dla­te­go, że fik­cja i wyobraź­nia gra­ją w tej poezji tak ogrom­ną rolę, ale też dla­te­go, że tęsk­ni (jak i ja), do takie­go wier­sza, zda­nia czy meta­fo­ry, któ­re zamiast być ide­ami rze­czy, zna­ka­mi, nalep­ka­mi, są tą rze­czą po pro­stu.

Edward Pase­wicz

Ste­vens to być może jedy­ny gigant poezji nowo­cze­snej, któ­ry w tak osten­ta­cyj­ny spo­sób odże­gny­wał się od wszel­kich insty­tu­cjo­nal­nych uty­li­za­cji poezji. Pisa­nie wier­szy trak­to­wał jako zaję­cie dodat­ko­we (przez całe życie pra­co­wał w Towa­rzy­stwie Ubez­pie­cze­nio­wym w miej­sco­wo­ści Hart­ford – kie­dy w 1955 roku Uni­wer­sy­tet Harvar­da zapro­po­no­wał mu posa­dę wykła­dow­cy, Ste­vens odrzu­cił intrat­ną pro­po­zy­cję, tłu­ma­cząc w uza­sad­nie­niu, że nie może opu­ścić swo­jej fir­my na rzecz nie­pew­nej karie­ry aka­de­mic­kiej!). Mimo to – a może wła­śnie dzię­ki temu – stwo­rzył naj­bar­dziej wyra­fi­no­wa­ne, skom­pli­ko­wa­ne, her­me­tycz­ne i inten­syw­ne dzie­ło poetyc­kie w histo­rii dwu­dzie­sto­wiecz­nej lite­ra­tu­ry anglo­sa­skiej. Prze­kład Jac­ka Guto­ro­wa wypeł­nia pokaź­ną lukę w pol­skiej recep­cji tej histo­rii.

Grze­gorz Jan­ko­wicz

Z ogrom­ną rado­ścią czy­tam te prze­kła­dy – wysu­bli­mo­wa­ne i pięk­ne. I nie mogę się nadzi­wić, ile tu zna­ko­mi­tych pomy­słów, świet­nych roz­wią­zań, języ­ko­wej wraż­li­wo­ści i czu­ło­ści dla wier­sza. Fan­ta­stycz­na robo­ta Jac­ka Guto­ro­wa. Talent i pre­cy­zja w czy­stej har­mo­nii. Zatem panie, pano­wie czap­ki z głów! Ponow­nie odkry­wam tak­że Ste­ven­sa – wier­sze do kon­tem­pla­cji. Powi­nien być jeden na tydzień, żeby sobie w ciszy podzia­łał – zawią­zy­wał myśli, roz­wią­zy­wał języ­ki. Opłot­ka­mi się zako­rze­nia alche­micz­na wie­dza, któ­rą prze­ka­zu­je nam Ste­vens: „racjo­na­li­ści nosi­li­by som­bre­ra”!, „noc nic nie wie o śpie­wach nocy”! A przede wszyst­kim: „tyl­ko my dwo­je może­my się wymie­niać sobą nawza­jem”.

Agniesz­ka Wol­ny-Ham­ka­ło

Któ­rzy z wiel­kich moder­ni­stów słu­żą poezji, sztu­ce, życiu dziś jesz­cze, gdy gra­ni­ce tych dzie­dzin zacie­ra­ją się bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek? Wal­la­ce Ste­vens, praw­nik, dyrek­tor, poeta nie­zgłę­bio­ny, któ­ry nale­gał, że pie­niądz jest for­mą poezji, czło­wiek nie­ob­ja­śnial­ny, któ­re­mu bez­ruch pury­tań­skie­go dostat­ku w Nowej Anglii wciąż obja­wiał, jak Emi­ly Dic­kin­son, swo­ją fan­ta­stycz­ną stro­nę, nale­ży do nich bez­sprzecz­nie. Był i jest gigan­tem wyobraź­ni, magiem umy­słu, cichym wir­tu­ozem mowy, pro­jek­tan­tem kolej­nych zewnętrz­no­ści: wobec języ­ka, wobec sie­bie, wobec każ­dej kolej­nej for­ma­cji kul­tu­ro­wej. Ste­vens to ten wiel­ki moder­ni­sta, któ­re­go życie – w sta­ran­nie, niczym wiersz, wyobra­żo­nej zwy­kło­ści – jest naj­bar­dziej tajem­ni­cze. Tak czy­ta ame­ry­kań­skie­go poetę Jacek Guto­row, dopie­ro dru­gi – co nagle spo­strze­ga­my jako nie­sły­cha­ne prze­ocze­nie – pol­ski tłu­macz decy­du­ją­cy się na obszer­niej­szą, repre­zen­ta­tyw­ną pró­bę prze­nie­sie­nia Ste­ven­sa. Guto­row to czy­tel­nik wszech­stron­nie pre­dys­po­no­wa­ny do posta­wio­ne­go zada­nia: eks­pert, pasjo­nat, este­ta, prze­rzu­co­ny ponad cza­sem i miej­scem kore­spon­dent. Dys­ku­sja, któ­rą ten tom wywo­ła, spra­wi nam wie­le przy­jem­no­ści i wie­le będzie­my mie­li do powie­dze­nia o dobo­rze wier­szy, o stra­te­giach prze­kła­do­wych. Już teraz jed­nak jest jasne, że ten prze­kro­jo­wy, wystu­dio­wa­ny, oso­bi­ście prze­ży­ty wybór ze Ste­ven­sa jest nam abso­lut­nie nie­zbęd­ny.

Kac­per Bart­czak