teksty / Esej

W krainie kiwonów

Jakub Skurtys

Recenzja Jakuba Skurtysa, towarzysząca premierze książki Marcina Sendeckiego Węgierskie morze, wydanej w Biurze Literackim 28 stycznia 2025 roku.

Biuro Literackie

Inszy się cią­gną przy dwo­rze
Albo żeglu­ją przez morze,
Gdzie czło­wie­ka wicher pędzi,
A śmierć bli­żej, niż na pię­dzi.

J. Kocha­now­ski, „Pan­na XII”
z Pie­śni świę­to­jań­skiej o sobót­ce

I łopa­ta kopa­cza o cze­rep się szczer­bi
Ś. Kar­piń­ski, Ate­ny

 

Nie mia­łem szczę­ścia do tek­stów o twór­czo­ści Mar­ci­na Sen­dec­kie­go, cho­ciaż bar­dzo chcia­łem tako­wy tekst napi­sać. Przy­cho­dzi­łem zawsze nie w czas? Scho­dzi­łem z dro­gi swo­im „mistrzom” i „mistrzy­niom”? Uchy­la­łem się przed odpo­wie­dzial­no­ścią i ryzy­kiem odsło­nię­cia? Pew­nie wszyst­ko po tro­chu, bo jest w tej twór­czo­ści coś, co spra­wia, że na ogół strze­la­my kulą w płot – a stwier­dzam to po ponow­nej lek­tu­rze n‑tej licz­by recen­zji i szki­ców – i co wydo­by­wa z kry­ty­ków ich skry­wa­ne mnie­ma­nia o lite­ra­tu­rze, przy­wa­ry, lęki i idio­syn­kra­zje. Nad poprzed­nim tomem Do stu (2020) mogłem tyl­ko afir­ma­cyj­nie zakląć „do stu kroć­set pio­ru­nów”, uzna­jąc kunszt kolej­nych iwasz­kie­wi­czow­skich sty­li­za­cji auto­ra. Nie wiem, czy o dato­wa­nym na począ­tek 2025 Węgier­skim morzu rze­czy­wi­ście potra­fię napi­sać coś wię­cej, ale niech ten reto­rycz­ny wstęp posłu­ży za pawęż i otok.

Debiu­tanc­kim tomem, któ­rym Sen­dec­ki otwo­rzył swo­ją dłu­gą i peł­ną mozo­łu („Upór, z któ­rym się pisze/ Upór, żeby nie pisać”) podróż poetyc­ką, były wyda­ne w fio­le­to­wej serii „bru­lio­nu” Z wyso­ko­ści (1992). Jako arku­sze uka­za­ły się w Legni­cy kil­ka lat póź­niej Ksią­żecz­ka do malo­wa­nia i Muzeum sztan­da­rów ruchu ludo­we­go, a następ­nie w Kra­ko­wie Par­ce­le (1998), na któ­re w kra­ju musie­li­śmy pocze­kać rok wzglę­dem wyda­nia nie­miec­kie­go. Czy­ta­no te wier­sze a to w duchu mime­tycz­nych prób uchwy­ce­nia sza­rej i desz­czo­wej rze­czy­wi­sto­ści oko­ło­trans­for­ma­cyj­nej (Mali­szew­ski, Sta­la), a to w kon­tek­ście post­struk­tu­ra­li­stycz­nych filo­zo­fii języ­ka i tro­pów reto­rycz­nych (Orska), a potem sam Sen­dec­ki włą­czył się kil­ko­ma tek­sta­mi w powra­ca­ją­cy mniej wię­cej co deka­dę spór o „poezję nie­zro­zu­mia­łą”, któ­rej bywał rze­ko­mo przed­sta­wi­cie­lem. Jesz­cze w 2011 w Wiel­kich wygra­nych Anna Kału­ża – pró­bu­jąc psy­cho­lo­gi­zo­wać pod­miot z „22” jako nie­co abs­trak­cyj­ny splot sił spo­łecz­nych i libi­dal­nych – pyta­ła, czy napraw­dę musi­my łączyć w lek­tu­rze kate­go­rie nie­zro­zu­mia­ło­ści i her­me­ty­zmu? Czy nie lepiej było­by potrak­to­wać je z osob­na, jako odmien­ne spo­so­by (siat­ki) kon­fi­gu­ra­cji obiek­tów tek­sto­wych, z któ­ry­mi pró­bu­je się Sen­dec­ki? Bo o tym, że jest to poezja poukła­da­na, wyma­ga­ją­ca cza­su, kom­bi­na­to­rycz­na, nie ma co dys­ku­to­wać.

Czę­sto pod­kre­śla się też, zwłasz­cza po tomach Pół i Farsz, przy­wią­za­nie poety do ele­men­tar­nych poszu­ki­wań języ­ko­wych, do swe­go rodza­ju sza­rad, któ­re mają i pier­wia­stek uto­pij­ny (odna­leźć w mor­fe­mie rzecz samą w sobie, jak­by na pra­wach powtó­rze­nia po ima­gi­stach i obiek­ty­wi­stach), ele­men­ty dekon­struk­cyj­ne­go buf­fo i pół­roz­pacz­li­we­go wyszu­ki­wa­nia tych wszyst­kich „śrut” i „żałot”, zasi­la­ją­cych zie­miań­ską lub spe­cja­li­stycz­ną pol­sz­czy­znę, ale pamię­ta­nych tyl­ko dzię­ki popu­lar­no­ści krzy­żó­wek i scrab­bli. To taki pry­wat­ny szib­bo­let Sen­dec­kie­go, raz po raz wpra­wia­ny w ruch w każ­dym tomie jako rytu­ał wypo­wie­dze­nia reguł wspól­no­ty, któ­ra patrzy na język z podob­ną nie­uf­no­ścią i zara­zem z podob­ną fascy­na­cją jego skom­pli­ko­wa­ną histo­rią. Ale to tak­że rytu­ał cię­cia, w któ­rym nie­po­zor­nie, zawsze jak­by z pozio­mu spe­cja­li­stycz­ne­go słow­ni­ka, roz­pi­su­je się słab­ną­ce cia­ło (a Sen­dec­ki zwy­kle roz­pi­sy­wał jakieś lub czy­jeś słab­ną­ce cia­ło). Przy­po­mi­nam pro­gra­mo­wy „Scat” z Przed­mia­ru robót, bo będzie­my sobie tro­chę przy­po­mi­nać: „Mowa rodzin­na nie­chaj będzie ostra, żeby odkro­ić to, co nie­mo­żeb­ne”. W Węgier­skim morzu poeta nadal tnie (bato­giem), gar­bu­je i zszy­wa (błam, jucht, psią skó­rę).

Spór kry­ty­ków – wró­cę do pole­micz­nej recen­zji Dawi­da Kuja­wy wokół mono­gra­fii Sequ­el Paw­ła Mac­kie­wi­cza sprzed kil­ku lat – doty­czył m.in. tego, na ile powin­ni­śmy trak­to­wać dzia­ła­nia auto­ra Far­szu jako auto­no­micz­ne gesty języ­ko­we, tęsk­nią­ce za źró­dło­wym sen­sem (a więc jakieś for­my kodo­wa­nia i ogry­wa­nia tajem­ni­cy), cze­ka­ją­ce na wzor­co­we­go czy­tel­ni­ka-her­me­neu­tę. Czy może uznać już u pod­staw, że wiersz funk­cjo­nu­je w świe­cie (nigdy poza nim) wyłącz­nie jako frag­ment zło­żo­nej sytu­acji komu­ni­ka­cyj­nej, że pra­cu­je w nim, wytwa­rza­jąc zna­cze­nia, a ponad­to czer­pie z nie­skoń­czo­ne­go „surow­ca”, jakim jest sama pol­sz­czy­zna? Zamiast eks­plo­ato­wać ją (czę­sto wystę­pu­ją­ce u Sen­dec­kie­go meta­fo­ry głę­bi­no­we szy­bu, sztol­ni czy kopal­ni), eks­plo­ru­je i zachę­ca do współ­udzia­łu (meta­fo­ry pozio­me, agrar­ne: eks­pe­dy­cji, roz­prze­strze­nia­nia się, sie­wu i orki). Gdy­by szu­kać począt­ku kom­mo­ner­skich fan­ta­zji Kuja­wy, któ­re pod koniec 2024 zmie­ni­ły się w pro­jekt kry­tycz­ny Nie­dziel­nych ziem, to wła­śnie w tam­tej recen­zenc­kiej roz­mo­wie z Sequ­elem Mac­kie­wi­cza. Gdy­by zaś poszu­kać jakiejś odpo­wie­dzi Sen­dec­kie­go na nie­na­pi­sa­ny dotąd szkic o jego książ­ce w takim wła­śnie duchu, trze­ba by się­gnąć wła­śnie po Węgier­skie morze – zbiór agrar­nych tęsk­not, w któ­rych kul­ty­wu­je się wiersz jak zie­mię, a pro­ces błą­dze­nia po niej zmie­nia się w opo­wieść o miej­skiej i siel­skiej (pasto­ral­nej) kar­to­gra­fii stra­ty.

Na pra­wach eks­pe­ry­men­tu myślo­we­go pójdź­my jed­nak na chwi­lę w inną stro­nę, nie­co bar­dziej wizu­al­ną. Z wyso­ko­ści patrzy­li­śmy wszak na Par­ce­le – bo jak ina­czej patrzeć, niż wła­śnie z wyso­ko­ści, z per­spek­ty­wy powietrz­nej na coś, co z nie­po­dziel­nej zie­mi ma się zmie­nić w wydzie­lo­ną jed­nost­kę, co dopie­ro ule­gnie gro­dze­niu i będzie cze­kać na wylew­kę fun­da­men­tów. Ta par­ce­la to i „mój kawa­łek pod­ło­gi”, obiet­ni­ca domu, i przy­szły grób, szu­flad­ka w kata­lo­gu biblio­tecz­nym, testa­ment języ­ka, w któ­rym wypo­wia­da się zawsze raczej ency­klo­pe­dycz­na mar­two­ta krzy­żów­ko­wych haseł i ksiąg wie­czy­stych, niż żywe, mię­si­ste, orga­nicz­ne cia­ło spo­łecz­ne. Po dro­dze była Ksią­żecz­ka do malo­wa­nia. Kolo­ro­wan­ka? Zaba­wa dzie­cię­ca? Wypeł­nian­ka? Naśla­do­wan­ka? Na pew­no coś wizu­al­ne­go, pod­su­wa­ją­ce­go pro­ble­my skom­pli­ko­wa­nych rela­cji mię­dzy obra­zem, sło­wem i rze­czą w duchu ut pic­tu­ra poesis i łączą­ce­go je z naj­waż­niej­szym pyta­niem etycz­nym: o naucza­nie jako naśla­do­wa­nie, a więc zno­wu o powtó­rze­nie i mime­sis („pisa­nie z natu­ry”). Z tej (powietrz­nej) per­spek­ty­wy począ­tek dro­gi Sen­dec­kie­go to ani „bru­lio­no­we” opa­da­nie ku szli­fbru­kom i codzien­nym prze­strze­niom nego­cjo­wa­nia sen­su w doświad­cze­niu poje­dyn­czo­ści, zatra­co­nym rze­ko­mo pod kawal­ka­da­mi pustych pojęć przez nie­mi­ło­sier­nie dłu­żą­ce się lata 80., ani też szcze­gól­nie ouli­piań­skie pró­by kom­pli­ko­wa­nia lite­rac­kiej komu­ni­ka­cji i zmie­nia­nia jej w cią­gi her­me­tycz­nych pro­ce­dur (choć­by kolej­ne S+7 waria­cje na wier­szu „Z wyso­ko­ści”). Począ­tek dro­gi Sen­dec­kie­go to zerwa­nie kon­trak­tu z rze­czy­wi­sto­ścią, abs­trak­cyj­ny obraz, a raczej antro­po­lo­gicz­ne usta­no­wie­nie tegoż obra­zu na zasa­dzie obra­nia fał­szy­wej per­spek­ty­wy i wyty­cze­nia linii napięć („Pola, kału­że, pochy­lo­ne syl­wet­ki ludzi/ i nie­bo na dachy brud­nych domów tak// czy­sto”). Koń­ców­ka to zie­mia, więc „błot­ne bel­we­de­ry”. A dalej w indek­sie (cze­ka­ją na spis): ‘blat­ny’, ‘bonan­za’, ‘fron­ton’, ‘fry­mu­sić’, ‘hur­ny’, ‘inten­dent’, ‘jucht’, ‘jurt’, ‘kaniu­la’, ‘kiwon’, ‘kram­ni­ka’, ‘obi­tu­ar­ny’, ‘plo­ter’, ‘popy­chle’, ‘skot’, ‘sol­da­te­ska’, ‘szpa­dry­na’, ‘tro­kar’, ‘wiry­darz’, ‘żywi­na’.

Tek­sty z Węgier­skie­go morza zawra­ca­ją nas, jak to u Sen­dec­kie­go, ku zagad­nie­niom z tomów Z wyso­ko­ści i Par­ce­le oraz ku Ksią­żecz­ce do malo­wa­nia, jak­by wyko­nał się kolej­ny ruch obro­to­wy (jeden otrzy­ma­li­śmy w Opi­sach przy­ro­dy). Jest w tym coś dołu­ją­ce­go, bo przez kil­ka lat cze­ka­li­śmy raczej na Are­ał, czy­li zebra­ne póź­ne wier­sze, te z tomów, któ­rych nie pod­szył już Błam (2012). Niby domknię­cie, ale jed­nak rein­ter­pre­ta­cja, nowy skład. Tym­cza­sem zamiast dete­ry­to­ria­li­za­cji, gdy par­ce­la prze­cho­dzi w are­ał (wciąż agrar­nie), otrzy­mu­je­my w nowej książ­ce nie­do­kład­ny rym „par­ce­la” – „kwa­te­ra” (cmen­tar­na?). Zmie­nia się kie­ru­nek ruchu. „A dokąd? A dokąd? A dokąd? Na wprost!/ Po torze, po torze, po torze, przez most,/ Przez góry, przez tunel, przez pola, przez las,/ I spie­szy się, spie­szy, by zdą­żyć na czas” (Tuwim). A teraz Sen­dec­ki: „Jaz­da ludzi kubłem dozwolona/ A tak to a tak to a tak to”, „Jaz­da ludzi kubłem nakazana/ A jak to a jak to a jak to” („Głos w dys­ku­sji o poezji i pro­zie”). Kubłem jeź­dzi się „w pio­nie”, w zakła­dach gór­ni­czych, w kopal­nia­nych szy­bach i wyro­bi­skach. Na opak eks­pe­dy­cjom i mimo wszyst­ko – z wyso­ko­ści.

Coś się jed­nak jako­ścio­wo zmie­ni­ło mię­dzy wcze­sny­mi i póź­ny­mi wier­sza­mi auto­ra. W tych pierw­szych tomach czę­ściej pra­co­wa­ło się w kadrze. Jak­kol­wiek abs­trak­cyj­ne nie sta­ło­by się jego wypeł­nie­nie, farsz ze słów, wzrok i róż­ne odsy­ła­cze deik­tycz­ne cały czas zarzą­dza­ły per­spek­ty­wą. W tych now­szych per­spek­ty­wa wła­ści­wie nie ist­nie­je, z sytu­acji lirycz­nej osta­ły się same koor­dy­na­ty i kon­wen­cje lirycz­ne (poezja zie­miań­ska, roman­tyzm). Wiersz na nic nie patrzy, raczej kon­se­kwent­nie negu­je swo­je i nasze „skłon­no­ści mime­tycz­ne”. „Gil i manul/ nie piszą z natu­ry” („Z okna na Jawo­rzyń­skiej”) – to ad rem tych wszyst­kich okien, któ­re w poezji Sen­dec­kie­go wie­lo­krot­nie zapra­sza­ły do patrze­nia, suge­ro­wa­ły kie­ru­nek, a osta­tecz­nie wio­dły na manow­ce, czy­li ku obiek­tom tek­sto­wym. W zamian roz­sie­wa się jed­nak dźwię­ko­we echa i ana­gra­ma­tycz­ne stu­ko­ty. „A tak to a tak to a tak to”.

Już pierw­szym tek­stem Węgier­skie­go morza cofa­my się („Wstecz”), nie tyle do począt­ku twór­czo­ści, ile do jej środ­ka, do Przed­mia­ru robót, ale też do dzie­ciń­stwa, do pierw­szej czytanki/piosenki, do ele­men­ta­rza i momen­tu wej­ścia w język (i to nie byle jaki – obcy, nie­miec­ki). Ale też towa­rzy­szy­my: sta­ro­ści, cho­ro­bie (czy zwy­kłe zapo­mi­nal­stwo?), nie­uchron­ne­mu następ­stwu, któ­re­mu pró­bu­je się prze­ciw­sta­wić ta mne­mo­tech­nicz­na zaba­wa w rymo­wan­ki, ten żałosny/żałobny powrót, kwe­stio­nu­ją­cy ideę począt­ku. Pisze Sen­dec­ki we „Wstecz”:

Zaczy­na i zapo­mi­na,
co zaczął.

Im Park sind vie­le Blu­men,
samo­ucz­ku powszech­nej wie­dzy.

Kto „zaczy­na i zapomina,/ co zaczął”? Kogo/co obser­wu­je pod­miot? Kto się kim opie­ku­je? Z kim roz­ma­wia w apo­stro­fie „samo­ucz­ku powszech­nej wie­dzy”? Ojca poże­gnał poeta w Przed­mia­rze robót, poetyc­kiej bio­gra­fii dosko­na­łej, czy też – jak nazwał to Mac­kie­wicz – dzie­le „p.o. trak­ta­tu poetyc­kie­go”. Sko­ro to był 2014, to minę­ła wła­śnie dzie­sią­ta rocz­ni­ca. Tam­ten tom nie bez związ­ku otwie­rał wiersz „Zapo­mnia­łem” („Wiersz jest poważny/ Wiersz jest niepoważny// Zapo­mnia­łem, jak się zaczy­na”). Z Do stu w sukurs przy­cho­dzi nam „Stru­myk”: „Piszę się i pisze.// Na chwi­lę zapomina,/ ale nie to i nie tam­to”. Czy zapo­mnie­nie o tym, co się zaczy­na, nie jest zakwe­stio­no­wa­niem począt­ku? Czy taki wiersz w ogó­le może się zacząć? Jak ma się to do per­spek­ty­wy koń­ca, o któ­rej nie­ustan­nie (się) pisze Sen­dec­ki? „Nie wia­do­mo do cze­go wrócić/ Nic nie wiadomo/ Wróć­my do pio­sen­ki” („Nie­wie­dza”, Ważyk). A pio­sen­ka jest nie­miec­ka i pocho­dzi z ele­men­ta­rza. Czy tego ele­men­ta­rza z Do stu („To prze­bi­śnieg? Zna­my takie kwia­ty Mówi­ło się/ i nie mówi­ło aż po roz­prysk Jed­no tutaj Drugie// Tam gdzie jest Ele­men­tarz?” – nie bez powo­du zry­mo­wa­ny dalej wewnątrz­wer­so­wo ze sło­wem „Pamię­tasz”)?

Autor ponow­nie wyru­sza na wschód, w stro­nę rodzin­ne­go Toma­szo­wa Lubel­skie­go i dalej, aż do mitycz­nie brzmią­cej „kra­iny kiwo­nów” (żura­wi naf­to­wych, ale jak to genial­nie dzia­ła w wier­szu!; geo­gra­ficz­nie cho­dzi­ło­by pew­nie o Pod­kar­pa­cie, w tę stro­nę pro­wa­dzi nas też „strze­cha bił­go­raj­ska” czy prze­głos gwa­ro­wy „Z czo­sny­kiem, rowe­ry­kiem”), na gro­by ojców (w poszu­ki­wa­niu począt­ku?), w któ­rych echem odbi­ja się krwa­wa histo­ria zie­mi czer­wień­skiej, ale też obec­na woj­na. Cała rymo­wan­ka „Das Früh­stück” (czy­li „śnia­da­nie”) powin­na iść tak (zgod­nie z obo­wią­zu­ją­cym ukra­iń­skim pod­ręcz­ni­kiem do nauki nie­miec­kie­go dla klas pierw­szych autor­stwa Jaro­sla­wy Sko­ro­pad, co łatwo wyszu­kać):

Im Park sind vie­le Blu­men:
weiß, rot und blau und bunt.
Wir lachen, spie­len, sprin­gen,
und lustig bellt der Hund.

U Sen­dec­kie­go zamiast śmiać się, bawić i ska­kać – tań­czy­my (tan­zen), śpie­wa­my i ska­cze­my. To inny rejestr, nie­co inne świę­to, raczej dan­se maca­bre. A kto w tym otwar­ciu „wir tan­zen” nie sły­szy podob­ne­go „wir trin­ken und trin­ken”, ten kiep. W rymo­wan­ce pies szcze­ka rado­śnie i weso­ło (lustig). U Sen­dec­kie­go śmiech ma zawsze inny cha­rak­ter, podob­nie jak samo ska­ka­nie (sprin­gen), zwłasz­cza że już w kolej­nym wier­szu (bo rymo­wan­ka domknię­ta zosta­je w tek­ście „Kto śpi z pchła­mi” z koń­ca tomu) „na wszyst­ko inne za póź­no” („Z mająt­ku do mająt­ku san­ną”). Ostat­ni utwór, czy­li wymow­ne (wymó­wio­ne, to wszak szib­bo­let) „Fia­sko”: „Par­ce­la ze słów.// Świetl­ne dni,/ potne noce/ w lustrze” – przez Susiec, Ose­re­dek, Cio­tu­szę i Paary – prze­cho­dzi w „kwa­te­rę ze słów” i wie­dzie wprost na cmen­tarz, poza mapę. Same Paary, mimo że prze­cież ist­nie­ją (w gmi­nie Susiec, w powie­cie toma­szow­skim, w rodzin­nych stro­nach Sen­dec­kie­go), jako klam­ra mają w sobie coś z eleu­zyj­skiej gro­zy, tak jak wcze­śniej „kra­ina kiwo­nów” z tytu­ło­we­go Węgier­skie­go morza obie­cy­wa­ła nie lada Inki­po („W kra­inie kiwonów/ w inklu­zyw­nym raju// Księż­nicz­ki na pestkach/ poko­jow­cy w sie­niach”). Wła­śnie dopeł­nia się fatum, głę­biej już zejść nie moż­na, dalej nie wypa­da.

Cały ten tom to kolej­na „zapi­ska obi­tu­ar­na” („Zwój”), rachu­nek dłu­gów, buchal­te­ria pamię­ci. I chy­ba to jest w nim naj­bar­dziej dra­ma­tycz­ne: że byt mie­rzy się w gra­mach, że jest skrzęt­nie liczo­ny jak kie­dyś Przed­miar robót, bo Sen­dec­ki pozo­sta­je po daw­ne­mu pre­cy­zyj­nym eko­no­mem na wło­ściach, gospo­da­rzem lite­ra­tu­ry. Zarów­no kie­dy pyta iro­nicz­nie: „Ile war­te są nasze outfity?/ Mój aż tyle mój tyle a tyle”, jak i wów­czas, gdy stwier­dza: „Tuszę oceni/ Likwi­da­tor szkody// Inten­dent zważy/ Inten­cję – i wigor”. Mówi się tu o nie­współ­mier­no­ści doraź­nej i osta­tecz­nej tak­so­no­mii, o kapry­śnym mier­ni­czym, ukry­tym w pie­cu, o tym, że nadal „[w]iersz się mie­rzy. Wiersz bie­rze mia­rę” (a to już z Przed­mia­ru…). Oraz o wymia­nie zna­nej każ­de­mu polo­ni­ście choć­by z „Lamen­tu świę­to­krzy­skie­go” – ziem­skie­go poby­tu na raj­ski prze­byt:

Wziąć na fun­dusz (książk.), posłać po Ver­nunft
same­go sie­bie z sobą samym jak na raj­ski prze­byt.
A kto ty jesteś, fajo? War­szaw­ski cierp na tary­fie
bez żad­ne­go try­bu? To poso­ka smu­ży. Ilu­mi­nuj.

(„Książ­ko­we”)

Ale wszyst­ko to jest obu­do­wa­ne nawia­so­wą iro­nią (a więc prze­su­nię­ciem) fra­ze­olo­gi­zmu: „wziąć na fun­dusz” to zro­bić z kogoś głup­ka, oszu­kać go; „posłać po Ver­nuft” to po pol­sku „pra­wie” pójść po rozum do gło­wy, ale „same­go sie­bie z sobą samym”? I zaraz potem oskar­ża­ją­ca apo­stro­fa „fajo”? A ten „war­szaw­ski cierp” (jest nawet taki pro­fil na FB) – w gwa­rze tak­sów­karz, oczy­wi­ście z kwa­li­fi­ka­cją pejo­ra­tyw­ną, z wyż­szo­ścio­wą (auto)pogardą (zawsze było u Sen­dec­kie­go dużo tak­só­wek, a ostat­nią był „geo­po­li­tycz­ny tak­sów­karz” z Do stu). Ale jed­nak w tle, ety­mo­lo­gicz­nie, bez wzglę­du na to, jaka jest dro­ga dery­wa­tu, dzwo­ni „cier­pie­nie”, a po nim zaraz „poso­ka smu­ży”. Cia­ło się sączy, zawo­dzi, umie­ra, zosta­wia ślad/trop. Ilu­mi­nuj. Ale komu/czemu ten roz­kaz z Rim­bau­da? Co ilu­mi­no­wać? Lśnić? Świe­cić? Oświe­cać? A może – książ­ko­wo, sko­ro tak chce wiersz – przy­ozda­biać?

Tom nosi tytuł Węgier­skie morze. Ale w „Zwo­ju”, ace­fa­licz­nym wier­szu, czy­ta­my: „Kaniu­la, kani­ku­ła, zamiast morza blok”. Bo „węgier­skie morze” to też tro­chę ście­ma – owszem, nazy­wa się tak Bala­ton, ale to wciąż tyl­ko jezio­ro, jakiś wyjazd, może rezy­den­cja arty­stycz­na? W każ­dym razie kolej­ne fia­sko, śle­py tor.

„U Sen­dec­kie­go zamiast krzy­ku mamy dro­bia­zgo­wą par­ty­tu­rę, bez­oso­bo­we wyli­cza­nie, obo­jęt­ną ana­to­mię. Ocze­ki­wa­ne sło­wa nie pada­ją, emo­cje i lęki pozo­sta­ją nie wyra­żo­ne, sku­lo­ne i na wpół żywe w swo­jej norze. Cię­żar tego wszyst­kie­go, co nie zosta­ło wypo­wie­dzia­ne, cze­go trze­ba się domy­ślać, spa­da na czy­tel­ni­ka, obu­do­wu­je się wokół nie­go niczym tkan­ka” – tak przed laty pisał Jacek Guto­row, raso­wy her­me­neu­ta, szu­ka­ją­cy pod­szew­ki świa­ta. Ład­nie napi­sał i trze­ba mu to przy­znać. Zamiast krzy­ku jest „dba­łość o eufo­nicz­ny (w tym przy­pad­ku zwią­za­ny nie tyl­ko z har­mo­nią, ale i dyso­nan­sem dźwię­ko­wym) wymiar poezji” (tam­że). Wszak „gdzie nisko­pien­na czu­łość, tam nisko­pien­ne życie/ Taki brief” („Wypo­ży­czal­nia rusz­to­wań war­szaw­skich”), „Taki mozół ze słów” („Dzie­ci pala­czy czę­ściej”). Pło­ży się wiersz, falu­je Bala­ton. Sło­wa jesz­cze wymie­nia­ją się na sło­wa wedle jakiejś regu­ły: „potne noce” na „pod­łe noce”, „świetl­ne dni” na „świet­ne dni”, „jurt” na „jucht”, „Ham­let i śmierć” wra­ca z „11 przy­pi­sów do „22”…”, ale w for­mie „Mrau, pta­szy­no” zamiast „Mrau, maszy­no”; zamiast „maleń­kie­go wznie­sie­nia” jest „znie­sie­nie” (aufhe­bung?), a potem „uprzej­me zdu­mie­nie”, choć „wkrót­ce będzie ina­czej tak samo” („Li” jak­by wprost z „Far­szu”). Porów­na­nie (tyle a tyle) i róż­ni­ca (aż tyle?). Regu­ła i wyją­tek. Boskie urzą­dze­nie (oiko­no­mia) złe­go świa­ta. Waży się trud, mie­rzy trup, „auto­fik­cja się płoży,/ dzię­cie­li­na pała” („Dzie­ci pala­czy czę­ściej”). Zamiast krzy­ków mamy dro­bia­zgo­wą par­ty­tu­rę. A co mamy zamiast śpie­wu? Spie­czo­ną ułu­dę? Kwa­te­rę ze słów.

O autorze

Jakub Skurtys

Ur. 1989, krytyk i historyk literatury; doktor literaturoznawstwa; pracuje na Wydziale Filologicznym UWr; autor książek o poezji najnowszej Wspólny mianownik (2020) oraz Wiersz… i cała reszta (2021).

Powiązania

Język łamanego oporu

wywiady / o książce Jakub Pszoniak Jakub Skurtys

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Jaku­bem Pszo­nia­kiem, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Kar­ni­ster Jaku­ba Pszo­nia­ka, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 28 paź­dzier­ni­ka 2024 roku.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 32 Marcin Czerniawski, Agata Dyczko, Karolina Krasny, Ewa Tondys-Kohmann, Łukasz Wojtysko

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Trzy­dzie­sty dru­gi odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Ta ostatnia rozmowa

wywiady / o książce Jakub Skurtys Karol Maliszewski

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa i Karo­la Mali­szew­skie­go, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Połów. Poetyc­kie i pro­za­tor­skie debiu­ty 2023, któ­ra uka­że się w Biu­rze Lite­rac­kim 29 lip­ca 2024 roku.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 31 Paulina Pidzik

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Trzy­dzie­sty pierw­szy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 30 Marlena Niemiec

nagrania / stacja Literatura Różni autorzy

Trzy­dzie­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 29 Katarzyna Szweda

nagrania / stacja Literatura Różni autorzy

Dwu­dzie­sty dzie­wią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 28 Jakub Pszoniak

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Pszoniak Jakub Skurtys

Dwu­dzie­sty ósmy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 25 Joanna Roszak

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty pią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 26 Iwona Bassa

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty szó­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 24 Zofia Bałdyga, Olga Niziołek, Aleksandra Wojtaszek

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty czwar­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Czołgacz, pełzacz, tropiciel

wywiady / o książce Jakub Skurtys Przemysław Owczarek

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Prze­my­sła­wem Owczar­kiem, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Prze­my­sła­wa Owczar­ka Kata­wo­tra, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 19 lute­go 2024 roku.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 27 Klaudia Pieszczoch

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty siód­my odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 23 Roman Honet

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty trze­ci odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 22 Jacek Godek, Katarzyna Skórska, Elżbieta Sobolewska

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty dru­gi odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 21 Kacper Bartczak

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty pierw­szy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 20 Julian Tuwim (Aleksander Trojanowski)

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dwu­dzie­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 19 Grzegorz Jankowicz

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dzie­więt­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 18 Miłosz Fleszar, Jakub Grabiak, Jakub Gutkowski, Joanna Łępicka, Amelia Żywczak

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Osiem­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 17 Karolina Kapusta

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Sie­dem­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 16 Jerzy Jarniewicz

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Szes­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 15 Janusz Rudnicki

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Pięt­na­sy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 28. Muzy­ka Resi­na.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 14 Hubert Zemler

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Hubert Zemler Jakub Skurtys

Czter­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

(O)patrzenie

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Impre­sja Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Ame­lii Żyw­czak, lau­re­at­ki pro­jek­tu „Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2022”.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 13 Adam Mickiewicz

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Trzy­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Dzieciom Matygi też (o tomie zemla vulgaris)

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki zemla vul­ga­ris Kata­rzy­ny Szwe­dy, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 29 maja 2023 roku.

Więcej

High hopes

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Impre­sja Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Jaku­ba Gut­kow­skie­go, lau­re­ata pro­jek­tu „Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2022”.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 12 Julek Rosiński

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Julek Rosiński

Dwu­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Sztuczne (k)raje

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Impre­sja Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Miło­sza Fle­sza­ra, lau­re­ata pro­jek­tu „Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2022”.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 11 Jacek Dehnel

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jacek Dehnel Jakub Skurtys

Jede­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 10 Katarzyna Jakubiak

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Katarzyna Jakubiak

Dzie­sią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Hooked

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki fuzja bor­do Karo­li­ny Kapu­sty, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 6 lute­go 2023 roku.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 9 Tomek Gromadka

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Tomek Gromadka

Dzie­wią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Porzeczka, poziomka, nieczytelny podpis

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Impre­sja Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Joan­ny Łępic­kiej, lau­re­at­ki pro­jek­tu „Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2022”.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 8 Miron Białoszewski (Jakub Pszoniak)

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Pszoniak Jakub Skurtys

Ósmy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 7 Marcin Mokry

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Marcin Mokry

Siód­my odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 6 Karolina Sałdecka

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Karolina Sałdecka

Szó­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Prometeusz i Neron podają sobie dłonie

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Impre­sja Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Jaku­ba Gra­bia­ka, lau­re­ata 17. edy­cji Poło­wu poetyc­kie­go.

Więcej

Przyległość (uwagi o tomie cierpkie Marleny Niemiec)

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki cierp­kie Mar­le­ny Nie­miec, któ­ra uka­że się w Biu­rze Lite­rac­kim 28 listo­pa­da 2022 roku.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 5 Przemysław Suchanecki

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Przemysław Suchanecki

Pią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 4 Laura Osińska

nagrania / stacja Literatura Różni autorzy

Czwar­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Sześćdziesiąt na sześćdziesiąt

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Posło­wie Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Ina­czej nie będzie Euge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go, któ­ra wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 14 listo­pa­da 2022 roku.

Więcej

Gesty zaufania i oddania

wywiady / o książce Jakub Skurtys Przemysław Suchanecki

Roz­mo­wa Prze­my­sła­wa Sucha­nec­kie­go z Jaku­bem Skur­ty­sem, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Ina­czej nie będzie Euge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go, któ­ra wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 14 listo­pa­da 2022 roku.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 2 Nowe głosy z Polski: proza

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Dru­gi odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 1 Nowe głosy z Polski: poezja

nagrania / transPort Literacki Różni autorzy

Pierw­szy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na koniec: odcinek 3 Krzysztof Chronowski

nagrania / transPort Literacki Antonina Tosiek Jakub Skurtys Krzysztof Chronowski

Trze­ci odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na koniec” w ramach festi­wa­lu Trans­Port Lite­rac­ki 27.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 14 Elżbieta Łapczyńska

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Elżbieta Łapczyńska Jakub Skurtys

Czter­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na koniec (3)

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys

Trze­cia część dys­ku­sji pro­wa­dzo­nej przez Anto­ni­nę Tosiek i Jaku­ba Skur­ty­sa w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na koniec (2)

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys

Dru­ga część dys­ku­sji pro­wa­dzo­nej przez Anto­ni­nę Tosiek i Jaku­ba Skur­ty­sa w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Let the right one in

recenzje / ESEJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impre­sja Dawi­da Mate­usza i Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Oli Lewan­dow­skiej-Ferenc, lau­re­at­ki 16. edy­cji Poło­wu poetyc­kie­go.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 12 Kira Pietrek

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Kira Pietrek

Dwu­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 13 Joanna Mueller

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Joanna Mueller

Trzy­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Spektralne linie, solarne pasma

recenzje / ESEJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impre­sja Dawi­da Mate­usza i Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Patric­ka Leftwi­cha, lau­re­ata 16. edy­cji Poło­wu poetyc­kie­go.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 11 Jerzy Jarniewicz

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Jerzy Jarniewicz

Jede­na­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 10 Agata Jabłońska

nagrania / stacja Literatura Agata Jabłońska Antonina Tosiek Jakub Skurtys

Dzie­sią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 9 Antonina Tosiek

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys

Dzie­wią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 8 Michał Mytnik

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Michał Mytnik

Ósmy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Za kulisami poematu i w środku

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Tek­sty odzy­ska­ne Tade­usza Róże­wi­cza, któ­ra uka­że się w Biu­rze Lite­rac­kim 18 kwiet­nia 2022 roku.

Więcej

Nie chcę śpiewać pieśni

wywiady / o książce Jakub Skurtys Julek Rosiński

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Jul­kiem Rosiń­skim, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki stresz­cze­nie pie­śni, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 21 mar­ca 2022 roku.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 6 Radosław Jurczak

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Radosław Jurczak

Szó­sty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 7 Kacper Bartczak

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Kacper Bartczak

Siód­my odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 4 Agata Puwalska

nagrania / stacja Literatura Agata Puwalska Antonina Tosiek Jakub Skurtys

Czwar­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 5 Katarzyna Szweda

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Katarzyna Szweda

Pią­ty odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Koszmary Sinéad O’Connor

recenzje / IMPRESJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impre­sja Dawi­da Mate­usza i Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Zofii Kil­jań­skiej, lau­re­at­ki 16. edy­cji Poło­wu poetyc­kie­go.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 3 Anna Adamowicz

nagrania / stacja Literatura Anna Adamowicz Antonina Tosiek Jakub Skurtys

Trze­ci odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 1 Bohdan Zadura

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Bohdan Zadura Jakub Skurtys

Pierw­szy odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Rozmowy na torach: odcinek 2 Marta Sokołowska

nagrania / stacja Literatura Antonina Tosiek Jakub Skurtys Marta Sokołowska

Dru­gi odci­nek z cyklu „Roz­mo­wy na torach” w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 26.

Więcej

Doktor Marlow i Pan Kurtz

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Meska­li­na i muzy­ka Hen­rie­go Michaux w prze­kła­dzie Jaku­ba Korn­hau­se­ra i Wacła­wa Rapa­ka, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 15 listo­pa­da 2021 roku.

Więcej

Tętent spalonej awangardy

recenzje / IMPRESJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impre­sja Dawi­da Mate­usza i Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Bar­to­sza Hory­zy, lau­re­ata 16. edy­cji Poło­wu poetyc­kie­go.

Więcej

Podomka Balzaka (o Po domu Dariusza Sośnickiego)

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Po domu Dariu­sza Sośnic­kie­go, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 1 listo­pa­da 2021 roku.

Więcej

Kredę gryzie się ze strachu

recenzje / IMPRESJE Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Impre­sja Dawi­da Mate­usza i Jaku­ba Skur­ty­sa na temat poezji Alek­san­dry Byr­skiej, lau­re­at­ki 16. edy­cji Poło­wu poetyc­kie­go.

Więcej

Niepokalanie początku

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2020, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 26 lip­ca 2021 roku.

Więcej

O tym, co mogło zajść, gdyby zajść miało, tej nocy

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Mon­do cane Jerze­go Jar­nie­wi­cza, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 28 czerw­ca 2021 roku.

Więcej

Pieśni niewinności i doświadczenia

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Aga­ty Puwal­skiej haka!, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 22 mar­ca 2021 roku.

Więcej

Bezsilność i drżenie

wywiady / o książce Adam Kaczanowski Jakub Skurtys

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Ada­mem Kacza­now­skim, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Utra­ta, któ­ra zosta­nie wyda­na w Biu­rze Lite­rac­kim 22 lute­go 2021 roku.

Więcej

Wiersz niejedno zniesie

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­ca wyda­niu książ­ki Euge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go Cia­ło wier­sza, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 11 stycz­nia 2021 roku.

Więcej

Klasyka europejskiej poezji: Blake, Espriu, Todorović, Župančič

nagrania / stacja Literatura Różni autorzy

Spo­tka­nie wokół ksią­żek Wyspa na Księ­ży­cu Wil­lia­ma Bla­ke­’a, świ­nia jest naj­lep­szym pły­wa­kiem Mir­jo­lu­ba Todo­ro­vi­cia, Kie­lich upo­je­nia Oto­na Župa­nči­ča oraz Skó­ra byka Salva­do­ra Espriu z udzia­łem Tade­usza Sław­ka, Jakub Korn­hau­ser, Miło­sza Bie­drzyc­kie­go, Fili­pa Łobo­dziń­skie­go, Joan­ny Orskiej i Jaku­ba Skur­ty­sa w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 25.

Więcej

Nowe języki poezji

nagrania / stacja Literatura Jakub Skurtys

Zapis dys­ku­sji „Nowe języ­ki poezji” pro­wa­dzo­nej przez Jaku­ba Skur­ty­sa w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 25.

Więcej

Przyszłość jest chmurą, przyszłość jest chwytem

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­ca wyda­niu książ­ki Rado­sła­wa Jur­cza­ka Zakła­dy holen­der­skie, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 18 listo­pa­da 2020 roku.

Więcej

Posłowie: O nadziei

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Szkic Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­cy wyda­niu alma­na­chu Wier­sze i opo­wia­da­nia doraź­ne 2020, któ­ry uka­zał się w Biu­rze Lite­rac­kim 8 paź­dzier­ni­ka 2020 roku.

Więcej

Ścieżki równoległe

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze alma­na­chu Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2019, któ­ry uka­zał się w Biu­rze Lite­rac­kim 17 sierp­nia 2020 roku.

Więcej

Serdeczny złotnik świata

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­ca wyda­niu książ­ki Oto­na Župa­nči­ča Kie­lich upo­je­nia, w wybo­rze, prze­kła­dzie i z posło­wiem Kata­ri­ny Šala­mun- Bie­drzyc­kiej, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 15 czerw­ca 2020 roku.

Więcej

Poetyckie książki trzydziestolecia

nagrania / stacja Literatura Różni autorzy

Spo­tka­nie z udzia­łem Anny Kału­ży, Karo­la Mali­szew­skie­go, Joan­ny Muel­ler, Joan­ny Orskiej oraz Jaku­ba Skur­ty­sa w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 24.

Więcej

Kroniki ukrytej prawdy, Sroga zima oraz Biblia i inne historie

nagrania / stacja Literatura Różni autorzy

Spo­tka­nie wokół ksią­żek Kro­ni­ki ukry­tej praw­dy Pere­’a Cal­der­sa, Sro­ga zima Ray­mon­da Quene­au i Biblia i inne histo­rie Péte­ra Náda­sa z udzia­łem Anny Sawic­kiej, Elż­bie­ty Sobo­lew­skiej, Anny Wasi­lew­skiej, Anny Kału­ży i Jaku­ba Skur­ty­sa w ramach festi­wa­lu Sta­cja Lite­ra­tu­ra 24.

Więcej

Strącanie w ogień

wywiady / o książce Jakub Skurtys Przemysław Suchanecki

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Prze­my­sła­wem Sucha­nec­kim, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Wtra­ce­nie Prze­my­sła­wa Sucha­nec­kie­go, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 31 grud­nia 2019 roku.

Więcej

Krótki traktat o urządzeniach (zapiski z lektury)

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Nawo­ra­dio­wa Kac­pra Bart­cza­ka, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 26 sierp­nia 2019 roku.

Więcej

Dziwny żywot kronikarza

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Kro­ni­ki ukry­tej praw­dy Pere Cal­der­sa, w tłu­ma­cze­niu Anny Sawic­kiej, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 15 lip­ca 2019 roku.

Więcej

Dalszy ciąg

wywiady / o książce Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Dawi­dem Mate­uszem, towa­rzy­szą­ca wyda­niu alma­na­chu Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2018, któ­ry uka­zał się nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go 3 czerw­ca 2019 roku.

Więcej

Koniec antropocenu

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Ani­ma­lia Anny Ada­mo­wicz, któ­ra uka­za­ła się w Biu­rze Lite­rac­kim 28 stycz­nia 2019 roku.

Więcej

Poetycka książka trzydziestolecia: rekomendacja nr 13

debaty / ankiety i podsumowania Jakub Skurtys

Głos Jaku­ba Skur­ty­sa w deba­cie „Poetyc­ka książ­ka trzy­dzie­sto­le­cia”.

Więcej

Że sensem bycia jest troska

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Dni powsze­dnie i świę­ta Julii Szy­cho­wiak, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 15 paź­dzier­ni­ka 2018 roku.

Więcej

Osiemnaście tysięcy znaków

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze alma­na­chu Połów. Poetyc­kie debiu­ty 2017, któ­ry uka­zał się w Biu­rze Lite­rac­kim 13 sierp­nia 2018 roku.

Więcej

Kinkyway

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Sank­cje Jerze­go Jar­nie­wi­cza, któ­ra uka­za­ła się nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go 30 kwiet­nia 2018 roku.

Więcej

Chiazm, czyli przepaść

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Raport wojen­ny Aga­ty Jabłoń­skiej, wyda­nej nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go 20 listo­pa­da 2017 roku.

Więcej

Radość filatelisty

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Histo­rie waż­ne i nie­waż­ne w prze­kła­dzie Boh­da­na Zadu­ry, wyda­nej nakła­dem Biu­ra Lite­rac­kie­go 26 maja 2011 roku, a w wer­sji elek­tro­nicz­nej 13 listo­pa­da 2017 roku.

Więcej

I wszystkie długi zostaną spłacone

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa książ­ki Tra­wers Andrze­ja Sosnow­skie­go, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim w wer­sji papie­ro­wej 6 mar­ca 2017 roku, a w wer­sji elek­tro­nicz­nej 31 lip­ca 2017 roku.

Więcej

Stronami mitu, stronami zgrzytu (4LP box set)

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Wybie­ga­nie z raju (2006–2012) Toma­sza Puł­ki, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 10 lip­ca 2017 roku.

Więcej

Ja, stróż latarnik

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Sta­cja wie­ży ciśnień Dawi­da Mate­usza, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim w wer­sji papie­ro­wej 26 lip­ca 2016 roku, a w wer­sji elek­tro­nicz­nej 17 lip­ca 2017 roku.

Więcej

Zmęczony burz szaleństwem

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Jarz­mo Prze­my­sła­wa Owczar­ka, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 29 maja 2017 roku.

Więcej

Gazowana cykuta

wywiady / o książce Jakub Skurtys Piotr Jemioło

Roz­mo­wa Pio­tra Jemio­ły z Jaku­bem Skur­ty­sem, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Tra­wers Andrze­ja Sosnow­skie­go, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 6 mar­ca 2017 roku.

Więcej

Czarna magia

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Z tam­tej stro­ny ciszy Bole­sła­wa Leśmia­na w wybo­rze Jac­ka Guto­ro­wa, wyda­nej 8 listo­pa­da 2012 roku w Biu­rze Lite­rac­kim.

Więcej

Gdy „na wzruszenia jest wymiar ogólny i ścisły”

wywiady / o książce Jakub Skurtys Piotr Matywiecki

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Pio­trem Maty­wiec­kim.

Więcej

Ja-składnia

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Szkic Jaku­ba Skur­ty­sa o poezji Kami­li Janiak. Pre­zen­ta­cja w ramach cyklu tek­stów zapo­wia­da­ją­cych anto­lo­gię Zebra­ło się śli­ny. Nowe gło­sy z Pol­ski, któ­ra uka­że się w Biu­rze Lite­rac­kim.

Więcej

Duchy Miasta są mi przychylne

wywiady / Jakub Skurtys Szymon Domagała-Jakuć

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Szy­mo­nem Doma­ga­łą-Jaku­ciem. Pre­zen­ta­cja w ramach cyklu tek­stów zapo­wia­da­ją­cych anto­lo­gię Zebra­ło się śli­ny. Nowe gło­sy z Pol­ski, któ­ra uka­że się w Biu­rze Lite­rac­kim.

Więcej

Kąt zaangażowania

wywiady / o pisaniu Dawid Mateusz Jakub Skurtys

Roz­mo­wa Jaku­ba Skur­ty­sa z Dawi­dem Mate­uszem. Pre­zen­ta­cja w ramach cyklu tek­stów zapo­wia­da­ją­cych anto­lo­gię Zebra­ło się śli­ny. Nowe gło­sy z Pol­ski, któ­ra uka­że się w Biu­rze Lite­rac­kim.

Więcej

O formę, czyli wszystko

debaty / ankiety i podsumowania Jakub Skurtys

Głos Jaku­ba Skur­ty­sa w deba­cie „For­my zaan­ga­żo­wa­nia”, towa­rzy­szą­cej pre­mie­rze anto­lo­gii Zebra­ło się śli­ny, któ­ra uka­że się nie­ba­wem w Biu­rze Lite­rac­kim.

Więcej

Daj mi tam, gdzie mnie jeszcze nie było

recenzje / IMPRESJE Jakub Skurtys

Esej Jaku­ba Skur­ty­sa towa­rzy­szą­cy pre­mie­rze książ­ki Zmar­twych­wsta­nie ptasz­ka Boh­da­na Zadu­ry.

Więcej

Sześć zakładów o miejsce krytyki (wokół Księgi zakładek Jacka Gutorowa)

recenzje / IMPRESJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z ksiaż­ki Księ­ga zakła­dek Jac­ka Guto­ro­wa.

Więcej

„To się tylko tak mówi”, czyli Nocne życie Bohdana Zadury

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Noc­ne życie Boh­da­na Zadu­ry.

Więcej

Gdy „na wzruszenia jest wymiar ogólny i ścisły”

wywiady / o książce Jakub Skurtys Piotr Matywiecki

Z Pio­trem Maty­wiec­kim o książ­ce Złot­nie­ją­cy świat Marii Konop­nic­kiej roz­ma­wia Jakub Skur­tys.

Więcej

„Wild water kingdom timex show / jaki dziwny letargiczny trans”

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki poems Andrze­ja Sosnow­skie­go.

Więcej

Od obelisku do krawędzi skały. O dwóch przekładach z Heaneya

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Kole­jo­we dzie­ci Seamu­sa Heaneya.

Więcej

Proces marginalizacji, spychania i odpychania Inności

wywiady / o książce Jakub Skurtys Mateusz Kotwica

Z Jaku­bem Skur­ty­sem o książ­ce Saj­gon roz­ma­wia Mate­usz Kotwi­ca.

Więcej

Poezja nie jest już liryką

wywiady / o książce Jakub Skurtys Kacper Bartczak Paweł Kaczmarski

Z Kac­prem Bart­cza­kiem o książ­ce Świat nie sca­lo­ny. Este­ty­ka, poety­ka, prag­ma­tyzm roz­ma­wia­ją Paweł Kacz­mar­ski i Jakub Skur­tys.

Więcej

„I to jest jakieś otwarcie na przyszłość” – Kacpra Bartczaka wstęp do poetyki pragmatystycznej

recenzje / ESEJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Świat nie sca­lo­ny Kac­pra Bart­cza­ka.

Więcej

Poezja od-wiecznych przestrzeni. Cztery przymiarki do szkicu o Piotrze Matywieckim

recenzje / IMPRESJE Jakub Skurtys

Recen­zja Jaku­ba Skur­ty­sa z książ­ki Zdar­te okład­ki (1965–2009) Pio­tra Maty­wiec­kie­go, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 14 wrze­śnia 2009 roku.

Więcej

Nieskończenie długi poemat poza słowami

wywiady / o książce Jakub Skurtys Piotr Matywiecki

Z Pio­trem Maty­wiec­kim o książ­ce Zdar­te okład­ki roz­ma­wia Jakub Skur­tys.

Więcej

W płożeniu się roślin nie ma nic nagannego

wywiady / o książce Jakub Pszoniak Marcin Sendecki

Roz­mo­wa Jaku­ba Pszo­nia­ka z Mar­ci­nem Sen­dec­kim, towa­rzy­szą­ca pre­mie­rze książ­ki Mar­ci­na Sen­dec­kie­go Węgier­skie morze, wyda­nej w Biu­rze Lite­rac­kim 28 stycz­nia 2025 roku.

Więcej