Let the right one in

Ola Lewandowska rozgrywa swoją opowieść o dojrzewaniu w znanych nam, nieco gotyckich, nieco wiedźmowanych rejestrach, ale jej syreni śpiew bardziej przypomina Córki dansingu, niż homeryckie zmagania herosów. Robi to dobrze, znajdując balans między herstoriami o siostrzeństwie i mrokiem rodzącej się seksualności, w pół drogi między metaforycznym lasem i jak najbardziej konkretnym, betonowym podwórkiem. Nie wiadomo, co jest tu pejzażem wewnętrznym bohaterek, a co znakami lub stygmatami ich społecznego usytuowania. Wciąga nas ta poezja w swój lepki, graniczny klimat, w erotykę niby jeszcze niewinną, ale już zapowiadającą iście vontrierowskie motywy. Wiersze te mają swój balladowy nastrój schyłku lata, w czym – na zasadzie kontrastu (celowo zaproponujemy poetyki męskie) – kojarzą się z filozoficzną nicością Rymkiewicza i jesiennym już homoerotyzmem Iwaszkiewicza. Ale mają też momenty zawieszenia, fraz spowalniających, wręcz niebezpiecznych w swojej otwartości. Zatrzymajmy się na „chłopcach ze spuszczonymi głowami” – spuszczonymi ze smyczy, jak w surrealistycznej makabresce, w której młodzieńcze pożądanie wyprzedza wszelką racjonalność, ale zarazem opuszczonymi z zawstydzenia przed rozkwitającą kobiecością. Poetka zmienia więc zręcznie wektor: polowanie przechodzi w uległość, miny rzedną, a chłopcy robią krok w tył.

Wiersze Lewandowskiej zderzają ze sobą dwa klasyczne ujęcia tematu dziewczęcego dojrzewania. Z jednej strony mamy jakąś voyeurystyczną zewnętrzność spojrzenia, które pada na jeszcze nie w pełni wyprofilowane biodro albo zsuwające się przypadkiem ramiączko. Z drugiej – wewnętrzną perspektywę rozkwitu, wzajemnego umacniania się i siostrzeństwa, które ma dostęp do zupełnie innej sfery dziewczęcej/kobiecej seksualności: syreniej, organicznej, zrośniętej z ziemią, może i tanatycznej, ale tylko dla tych, którzy wchodzą z nią w konflikt. Zauważmy też, że nie są to wiersze tożsamościowe, że nie epatują autentyzmem i właściwie pozbawione są wątków konfesyjnych. Czytelniczkę nie powinno za bardzo interesować ani kim jest autorka, ani kim jest podmiot mówiący. Lewandowska raczej ogrywa najważniejsze figury okresu pokwitania, inscenizuje sytuacje liryczne, trochę czaruje, a trochę nuci.

Dobrze wiemy, na czym polega ryzykowność tej poetyki – klimaty Nicka Cave’a, bildungowy topos, walka z patriarchatem za pomocą prób przechwycenia seksualności, swoistego abordażu na jej maskulinistyczną wizję. Momentami pobrzmiewać mogą tu echa Urszuli Honek czy wczesnej Małgorzaty Lebdy, raczej te figury, niż np. lolitki Justyny Bargielskiej czy podlotki Agnieszki Wolny-Hamkało. Jako męscy czytelnicy powinniśmy mieć obaj pewien problem z tymi wierszami – z przebiciem się przez ich feministyczne tło i obcość doświadczeń. Ale czytamy je zupełnie inaczej niż wywoływani w tekstach chłopcy. Chociaż jakiś rewanżystowski element pisania Lewandowskiej wymierzony jest również w nas, nie jest to frontalny atak. Dzięki temu, że autorka nie tworzy konfesyjnych monologów i nie stawia na familiarną relację między podmiotką i czytelniczką, możemy poczuć się równocześnie blisko i obco. Czytamy więc te lepkie, inicjacyjne teksty, trochę jak wiersze Jerzego Jarniewicza: jako zaproszenie do transgresji, do odkrywania w sobie niebinarnego momentu dojrzewania, gdy jest się jeszcze pomiędzy, gdy omija nas male gaze osiedlowych osiłków, a na dziewczyny z podwórka nie pada cień pożądania. Ale wszystko jest tuż-tuż, dosłownie za rogiem, bo wraz z końcem lata dotknie nas nowa opowieść, i właśnie musimy zdecydować, po której stronie, w jakim ciele i pod czyim oceniającym/pożądliwym okiem.