Tętent spalonej awangardy

Wiersz jako bletka? Wiersz jako iskra? Nie, wiersz jako wielki, rogaty niedźwiedź. Z początku myśleliśmy, że Bartosz Horyza jest poetą, który przede wszystkim przetwarza neoawangardowe i postawanagrdowe patenty: wiersza konceptualnego, słów na wolności, konkretyzmu, wiersza-partytury, lirycznego flow, procedurala w duchu Rozdzielczości Chleba, a przy tym idzie kilka kroków „po Tomku Pułce” i jego remiksach (choćby świetny remiks „Kalcytu” Aleksandry Byrskiej). Potem okazało się, że nie tylko w tych rejestrach jest mu wygodnie, bo nie ma w Horyzie żadnej intelektualnej pozy, żadnego uczniowskiego doświadczenia, które zmusza czytelnika do odrabiania lekcji z historii literatury, a tym samym skutkuje poezją odtwórczą i reakcyjną, a co gorsza – szkolną.

On po prostu jest naturalnym spadkobiercą literackiego eksperymentu, kimś, kto przede wszystkim ceni żywioł mowy i pracę w żywym języku. Dzięki temu jego wiersze mogą przybrać rozlewną, ironiczno-groteskową formę, która zbliża się do rapu i freestyle’u, do poetyckiej nawijki, ale mogą też być skondensowaną miniaturą lub obrazem z liter. Istotna jest relacja tego, co zapisane, do samej mowy, a tej zdarza się wielokrotnie odkształcać w wykonaniach (wykonach?) autora gotowe już układy. Stąd wrażenie partyturowości, ale też niebywałej swobody i komunikatywności tych wierszy. Horyza nie próbuje mówić do dwunastu i nie próbuje być poetą awangardowym. On naprawdę zdaje się wierzyć w naturalność eksperymentu i możliwość porozumienia ponad nim, w „takie ruchy”, jak odchylenie, metalepsja, zakłócenie semantyczne, ale też w siłę opowieści lirycznej, w nienarzucającą się konfesyjność podmiotu lub w możliwość jego usunięcia się poza tekst. „Nutruje mnie odsłanianie wiersza w skali mowy” – powiedział nam autor, który – jak się okazało – choć gra jak naturszczyk, to doskonale zdaje sobie sprawę z tego, co chce osiągnąć, jakich manewrów w swoich utworach zamierza bronić i dlaczego.

Smagła swoboda – taki tytuł nosił zbiór debiutanckich próz poetyckich Mariana Pankowskiego, wcześniej poety, później głównie prozaika, który właśnie z mowy, sztucznej i szaleńczo niepokornej, uczynił żywioł swojej twórczości. W poetyckich próbach Horyzy chcielibyśmy zobaczyć jego następcę, bez względu na to, czy akurat zostawi nam poemat o „Grubym wróblu i śliskim gołębiu”, czy liryczną cegiełkę pod nową konstrukcję świata. Podobnej brawury czasem nam w najnowszej poezji brakuje – wziętej bezpośrednio z ulicy, z przestrzeni miejskiej, ale też z nieokiełznanej wyobraźni autora, w której „kibice o karkach jak rożen” spotykają „wielkiego, rogatego niedźwiedzia” i wciąż „coś się może od słowa zajarać”. Za taką umiejętnością pójścia za wierszem tęsknimy – nieoczywistą, gotową na wszystko, świadomą konsekwencji, ale też nieprzesadnie dziwaczną, niesilącą się na estetyczne zdobniki. Szykujcie się, bo będzie tego więcej.