Mecenat dla literatury: Urszula Chwalba

Artur Burszta: W jaki sposób działa Pani instytucja, skąd pochodzą środki, jakimi dysponujecie? Co jest Waszym głównym celem i zadaniem?

Urszula Chwalba: Działalność zespołu literackiego Krakowskiego Biura Festiwalowego, operatora programu Kraków Miasto Literatury UNESCO, jest oparta na modelu partnerskiej współpracy z reprezentantami licznych krakowskich organizacji pozarządowych i instytucji kultury prowadzących działalność w obszarze literatury oraz przedstawicielami lokalnego rynku książki: środowiskiem pisarzy, księgarzami i wydawcami. Podmioty te uczestniczą w różnym stopniu w zadaniach realizowanych w ramach programu Kraków Miasto Literatury UNESCO, a przyjęte modele współpracy obejmują nie tylko współpracę merytoryczną i promocyjną przy wspólnie tworzonych projektach, ale w wielu przypadkach zakładają też dzielenie się kosztami organizacyjnymi. Program KMLU jest finansowany ze środków miejskich oraz dotacji ministerialnych.

Program Kraków Miasto Literatury UNESCO realizuje politykę Krakowa w zakresie promocji literatury oraz wsparcia dla lokalnego rynku książki. Program obejmuje 10 celów strategicznych wpisanych w aplikację miasta do Sieci Miast Kreatywnych UNESCO w dziedzinie literatury oraz przyjętych w formie uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie przyjęcia programu KMLU:
1. Integrowanie różnorodnego życia literackiego;
2. Tworzenie połączeń: literatura, nowe media i przemysły kreatywne;
3. Kreowanie postaw czytelniczych;
4. Organizacja wydarzeń i festiwali literackich;
5. Wspieranie rozwoju przemysłów książki;
6. Tworzenie warunków do uobecniania się literatury w przestrzeni publicznej;
7. Rozwijanie programów stypendialnych;
8. Rozwijanie związków literatury z prawami człowieka;
9. Zacieśnianie współpracy międzynarodowej w dziedzinie literatury;
10.Edukacja literacka.

Jakie działania są najbardziej potrzebne literaturze? Kto powinien je inicjować? Jaki stosować model ich finansowania, oceny i rozliczania? Kogo należy wspierać i komu powierzać realizację projektów?

Najistotniejsze działania wspierające książkę, które powinny być podejmowane, wynikają bezpośrednio z raportu o stanie czytelnictwa Biblioteki Narodowej i analizy sytuacji na polskim rynku książki. Są to przede wszystkim:

– działania mające charakter edukacyjno-promocyjny,
– aktywności wspierające sektor książki.

W tym pierwszym wypadku to przede wszystkim projekty adresowane do najmłodszych czytelników, ale też wszystkie inne aktywności zwiększające dostępność do książki czy dywersyfikujące pole literatury w Polsce.

Z drugiej strony, nie można ograniczać się jedynie do tego typu działań, a pomijać bieżące potrzeby sektora książki. Nie chodzi wyłącznie o wsparcie zakupów bibliotecznych, akcji promujących literaturę, festiwali literackich czy innych tego typu inicjatyw. Niezwykle istotne są też działania integrujące podmioty polskiego rynku książki oraz zmiany systemowe i prawne; nie jest to kwestia tylko takich inicjatyw, jak ustawa o jednolitej cenie książki, ale na przykład rozpoczęcie debaty o sytuacji prawnej polskich stowarzyszeń branżowych.

Jeżeli chodzi o inicjatorów podejmowanych aktywności, to z doświadczenia KMLU wynika, że w wieloletniej perspektywie sprawdzają się inicjatywy, które wywodzą się z oddolnych działań różnych podmiotów sektora książki bądź też są z nimi wspólnie wypracowywane.

Największym problemem finansowania inicjatyw literackich w Polsce jest brak ogólnopolskiej koordynacji i jasnych kryteriów wsparcia.

Pytanie, kogo wspierać i komu powierzać realizację projektów, jest natomiast nie do końca zasadne, ponieważ zależy to od charakteru tychże projektów. I tak, z naszego doświadczenia wynika, że np. realizacja projektów wydawniczych powinna być oddana w ręce wydawców, co wbrew pozorom nie jest powszechną praktyką, ponieważ mecenat państwowy czy samorządowy często finansuje publikacje wydawane przez instytucje kultury lub podmioty trzeciego sektora niemające doświadczenia wydawniczego. Takie publikacje są często nie tylko słabsze merytorycznie, ale również brakuje im odpowiedniej promocji czy dystrybucji, co sprawia, że nie odgrywają żadnej istotnej roli w polu literatury. Z drugiej strony, imprezy ogólnopolskie czy wręcz międzynarodowe wydarzenia literackie powinny być realizowane przez podmioty, które – co chyba oczywiste – są w stanie nawiązać jak najszerszą współpracę. Natomiast największą bolączką dziś jest słabe zaangażowanie placówek edukacyjnych w działania wspierające i promujące czytelnictwo. Stworzenie modelów współpracy pomiędzy różnymi typami mecenatu, instytucjami i organizacjami programującymi a placówkami edukacyjnymi, w tym przede wszystkim tymi najniższego szczebla, to największe wyzwanie najbliższych lat.

Jakie błędy są najczęściej popełniane przez mecenasów oraz wnioskujących? Jak powinien wyglądać idealny model współpracy i relacji między finansującymi a realizatorami zadań?

Mecenat sektora prywatnego nad programami literackimi pozostaje w Polsce zjawiskiem marginalnym. Jednostkowe przypadki, w których organizowane przez nas projekty literackie zyskują wsparcie partnerów prywatnych, dają jednak nadzieję na poprawę tej sytuacji w przyszłości. Największymi problemami w ogólnie rozumianej współpracy między podmiotami finansującymi a realizującymi zadania są niedostateczny dialog oraz brak płaszczyzny do wymiany wiedzy i informacji o realizowanej ofercie, wspólnych zagrożeniach i szansach. Większość organizowanych konferencji i spotkań branżowych ma charakter środowiskowy i stanowi bądź spotkania podmiotów finansujących, bądź realizujących zadania. Wyzwaniem jest wypracowanie takiej platformy współpracy, która zagwarantuje z jednej strony transparentność instytucji finansujących (np. kontaktowanie się z reprezentantami konkretnych środowisk, a nie partykularnymi podmiotami), a z drugiej strony pozwoli podmiotom realizującym na wzniesienie się ponad jednostkową perspektywę i uczestnictwo w ramach szerokich sieci współpracy środowiskowej i międzyśrodowiskowej. Uwaga ta dotyczy zarówno współpracy na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym.

Ankieta Mecenat dla literatury

Realizatorzy wydarzeń oraz projektów literackich coraz częściej mówią o kłopotach związanych ze zdobywaniem funduszy. W wielu krajach ich działania uzależnione są od państwowych i samorządowych dotacji, brakuje mecenatu fundacji, prywatnych osób i firm. Preferowanymi formami wspierania literatury są dzisiaj festiwale, akcje społeczne, programy wydawnicze oraz nagrody literackie i stypendia. Coraz rzadziej realizowane są duże projekty edukacyjne, które kładą nacisk na długoterminową pracę z konkretnymi grupami odbiorców, co już zaczyna skutkować brakiem przypływu nowych, szczególnie młodych odbiorców działań. Na ubiegłorocznym spotkaniu europejskich festiwali poetyckich w Berlinie wielu organizatorów nie ukrywało, że nie stać ich na płacenie honorariów zapraszanym autorom, a sami pracują w literaturze głównie z powołania i pasji.

W trakcie drugiej edycji Europejskiego Forum Literackiego realizowanej w ramach unijnego programu Kreatywna Europa przyjrzymy się wszystkim tym zjawiskom. Zaprezentujemy wzorcowe modele mecenatu z Australii, Islandii, Niemiec, Polski i Szwajcarii oraz Unii Europejskiej. Przeanalizujemy, jak od strony organizacyjnej oraz finansowej zarządzane są dzisiaj najciekawsze wydarzenia i projekty. O swoich doświadczeniach opowiedzą nam fundatorzy i dyrektorzy fundacji, koordynatorzy projektów oraz przedstawiciele Miast Literatury UNESCO. Wspólnie zastanowimy się nad tym, co należy zmienić, by zaradzić najważniejszym problemom, z jakimi borykają się dzisiaj organizatorzy. Wskażemy najlepszych mecenasów i poszukamy nowych pomysłów na finansowanie działań literackich.

Europejskie Forum Literackie, podobnie jak przed rokiem, towarzyszyć będzie 22. edycji najstarszego polskiego festiwalu literackiego organizowanego przez Biuro Literackie oraz platformę Literary Europe Live. 8 i 9 września w Stroniu Śląskim podczas Stacji Literatura każdy z zaproszonych gości zaprezentuje w multimedialnej formie swoją instytucję i najważniejsze realizowane projekty. Następnie weźmie udział w debatach, w których tradycyjnie każdy z widzów będzie mógł zabrać głos lub wyrazić swoją opinię. Punktem wyjścia do rozmów, które poprowadzi Zofia Król, redaktor naczelna portalu dwutygodnik.com, będzie ankieta przeprowadzona wśród kilkudziesięciu literackich menadżerów z całego świata oraz odpowiedzi zaproszonych gości na
powyższe pytania.