O Rozbiórce

Zasa­dy są pro­ste. Na roz­mo­wę-wywiad z Mag­da­le­ną Rybak poet­ki i poeci uda­ją się z wybra­nym przez sie­bie wier­szem. Zasa­dy są pro­ste, ale do omi­nię­cia: auto­rzy robią wszyst­ko, by nie dopu­ścić do „roz­biór­ki” wier­sza. Klu­czą, manew­ru­ją, mylą tro­py. Zapy­ta­ni o to, czym jest wiersz, jak dłu­go powsta­wał, skąd wia­do­mo, że to wiersz, opo­wia­da­ją histo­rię kry­mi­nal­ną o nie­let­nim prze­stęp­cy, wspo­mi­na­ją „usta pie­kieł”, przy­wo­łu­ją kosia­rza z obra­zu Van Gogha i naj­słyn­niej­sze­go w pol­skiej poezji Bia­ło­ru­si­na. Zda­rza się im mówić tak­że o cho­re­ogra­fii języ­ka, spa­mach, snach z Jodie Foster, wam­pi­ry­zmie, kąpie­li­sku w Łodzi i Lata­ją­cym Holen­drze. W ten spo­sób prze­bie­ga zespo­ło­wa gra „jed­na na dwu­dzie­stu sze­ściu”, w któ­rej gubią się wszyst­kie „krop­ki nad i”.

Anna Kału­ża

Mag­da Rybak mia­ła pro­sty pomysł: prze­py­tać poetów róż­nych poko­leń na oko­licz­ność jed­ne­go wier­sza, i jak to z pro­sty­mi pomy­sła­mi bywa, oka­zał się odkryw­czy. Każ­da postać mówi coś, choć­by się zastrze­ga­ła, że nie potra­fi nic powie­dzieć. A wie­lu z nich zupeł­nie zaska­ku­ją­co wpro­wa­dza w swój świat i nie tyl­ko swój, ale po pro­stu w poezję. Takie współ­my­śle­nie o wier­szu jest – jak widać – twór­cze.

Justy­na Sobo­lew­ska

Roz­biór­ka Mag­da­le­ny Rybak to worek z pre­zen­ta­mi dla czy­tel­ni­ka współ­cze­snej poezji pol­skiej. Powiedz­my od razu – worek sta­ran­nie zapa­ko­wa­ny. Na książ­kę skła­da się bli­sko trzy­dzie­ści roz­mów z poeta­mi róż­nych poko­leń, doko­nań i doświad­czeń – od Jac­ka Deh­ne­la do Kry­sty­ny Miło­będz­kiej. Inda­go­wa­ni twór­cy repre­zen­tu­ją róż­ne poety­ki, róż­ne śro­do­wi­ska, czę­sto odle­głe sobie i nie­uzgad­nial­ne spo­so­by trak­to­wa­nia wier­sza. Dzię­ki temu jest Roz­biór­ka zbiór­ką, swo­istym prze­glą­dem orien­ta­cji i języ­ków, pró­bą uchwy­ce­nia tego, co dzi­siaj naj­żyw­sze w liry­ce.

Sprzy­ja temu stra­te­gia pro­wa­dze­nia wywia­du, któ­ra pole­ga na sta­wia­niu w cen­trum każ­dej roz­mo­wy kon­kret­ne­go utwo­ru. Dzię­ki temu kon­wer­sa­cja nie zamie­nia się w luź­ną poga­węd­kę „o wszyst­kim”, zysku­jąc kie­ru­nek i pewien poziom dys­cy­pli­ny. Docie­kli­wość i spo­strze­gaw­czość tych inter­pre­ta­cji na dwa gło­sy nie budzi prze­waż­nie wąt­pli­wo­ści. Po dru­gie zatem – anto­lo­gia wier­szy, szczu­pła, lecz nader cie­ka­wa. Zarów­no dla począt­ku­ją­ce­go miło­śni­ka poezji, jak i dla kone­se­ra ma ona waż­ną cechę: una­ocz­nia (ama­to­ro­wi) bogac­two poetyc­kich for­muł, inspi­ru­je (stu­den­ta, kry­ty­ka, kone­se­ra) do zasta­no­wie­nia się nad kano­nem wier­szy współ­cze­snych. Wresz­cie – por­tre­ty pisa­rzy autor­stwa Elż­bie­ty Lempp, dal­szy ciąg two­rzo­nej przez nią od wie­lu lat gale­rii, z pew­no­ścią osob­ny i wart doce­nie­nia walor książ­ki.

Roz­biór­ka to z pozo­ru dosko­na­le obmy­ślo­ny i dopra­co­wa­ny gadżet, w isto­cie jed­nak waż­ne dopo­wie­dze­nia do zbio­ro­we­go kon­ter­fek­tu poezji pol­skiej. Pod­kre­ślić nale­ży jej nie­zdaw­ko­wą róż­no­rod­ność, ukie­run­ko­wa­nie roz­mów na wiersz (a nie na aneg­do­tę, plot­kę etc.), war­tość edu­ka­cyj­ną i moc inspi­ro­wa­nia. .

Piotr Śli­wiń­ski

Coś takie­go jest w książ­ce Mag­da­le­ny Rybak, co powo­du­je, że nie moż­na się od niej ode­rwać. Skąd wra­że­nie pasjo­nu­ją­cej lek­tu­ry? To chy­ba cho­dzi o rodzaj odsło­nię­cia czy nawet obna­że­nia. Autor­ce uda­ło się nie tyl­ko wcią­gnąć do roz­mo­wy jed­nych z naj­bar­dziej inte­re­su­ją­cych poetów współ­cze­snych, ale rów­nież spo­wo­do­wać ich otwar­cie się, odsło­nię­cie wykra­cza­ją­ce w nie­któ­rych przy­pad­kach poza ramy typo­we­go wywia­du. Jest wie­le momen­tów w tym zbio­rze, świad­czą­cych o tym, że prze­kra­cza się zwy­cza­jo­wą roz­mo­wę o lite­ra­tu­rze. W tych wła­śnie momen­tach docho­dzi do gło­su zaska­ku­ją­ca praw­da o poezji współ­cze­snej, o uwa­run­ko­wa­niach jej odbio­ru i spo­so­bach komu­ni­ko­wa­nia się w jej obrę­bie. Kto wie, czy wła­śnie nie tego dozna­je­my przede wszyst­kim przy odczu­wa­niu wyjąt­ko­we­go zna­cze­nia książ­ki Mag­da­le­ny Rybak, książ­ki umoż­li­wia­ją­cej czy­tel­ni­kom inne spoj­rze­nie na rze­ko­mo dobrze zna­ne wier­sze i na rze­ko­mo dobrze zna­nych poetów. Cze­ka­ją ich tu licz­ne zasko­cze­nia i nie­spo­dzian­ki!

Mnie zafa­scy­no­wa­ły mean­dry samo­świa­do­mo­ści przy­ja­ciół poetów, tajem­ni­ce warsz­ta­tu, szcze­ra opo­wieść o nich. Roz­biór­ka zaspo­ka­ja cie­ka­wość innych poetów, daje odpo­wiedź na drę­czą­ce pyta­nia w sty­lu „jak oni to robią?” Ta książ­ka dla fachow­ców i pasjo­na­tów ma jesz­cze dru­gie obli­cze. Nie­skom­pli­ko­wa­ny i bły­sko­tli­wy język dys­kur­su czy­ni ją atrak­cyj­ną dla sze­ro­kie­go krę­gu odbior­cze­go. To kolej­ny walor tego zbio­ru wywia­dów. Obok odkryw­czo­ści nowe­go spoj­rze­nia na rze­czy pozor­nie dobrze zna­ne (i już w jakiś spo­sób zafik­so­wa­ne w histo­rii lite­ra­tu­ry) nale­ży doce­nić wymiar edu­ka­cyj­ny tej pozy­cji. Na przy­kład warsz­ta­to­wy. W tym kon­tek­ście moż­ną ją postrze­gać jako szko­łę samo­świa­do­mo­ści i inter­pre­ta­cji, samo­uczek dla począt­ku­ją­cych. Zaś z dru­giej stro­ny jest to, jak sądzę, nie­zbęd­na lek­tu­ra uzu­peł­nia­ją­ca dla uczniów, stu­den­tów i nauczy­cie­li, rodzaj bede­ke­ra po labi­ryn­tach współ­cze­snej świa­do­mo­ści wier­sza i języ­ka. W cie­ka­wy spo­sób sca­la się tu dys­kur­sy poetyc­kie, two­rzy wie­lo­głos nie ule­ga­ją­cy pozo­rom poko­le­nio­wych czy ide­olo­gicz­nych kon­tro­wer­sji, znaj­du­je się per­spek­ty­wę wspól­ną zarów­no dla przed­sta­wi­cie­li star­szych poko­leń, jak i tych naj­młod­szych, w związ­ku z czym wyda­nie tej książ­ki może mieć duże zna­cze­nie w upo­wszech­nia­niu się nowych mode­li poezjo­wa­nia przyj­mo­wa­nych na razie z tru­dem i opo­ra­mi w warun­kach szkol­nych.

Roz­biór­ka jest książ­ką, na któ­rą kibi­ce poezji cze­ka­li od daw­na. Nie zdzi­wił­bym się, gdy­by z bie­giem cza­su sta­ła się jed­nym z pod­sta­wo­wych prze­wod­ni­ków po kra­inie nowej poezji pol­skiej i w znacz­nym stop­niu zaspo­ko­iła nie tyl­ko nauczy­ciel­ski głód doty­czą­cy kla­row­ne­go arty­ku­ło­wa­nia naj­waż­niej­szych cech świa­do­mo­ści poetyc­kiej ujaw­nia­nej pod koniec dwu­dzie­ste­go wie­ku i na począt­ku wie­ku następ­ne­go.

Karol Mali­szew­ski