O gubionych

Kry­ty­cy powia­da­ją, że w wal­ce mię­dzy sło­wa­mi i rze­cza­mi Kry­sty­na Miło­będz­ka sta­je po stro­nie słów, któ­re chro­ni przed świa­tem, by nie wybla­kły w jego bla­sku. Czy war­to dziś pisać o rela­cji mię­dzy sło­wem i rze­czą? Czy to jest temat dla poety? Czy to jest temat na roz­praw­kę o poecie? Chy­ba jed­nak tak, ale pod warun­kiem, że owa rzecz to nic, któ­re poły­ka świat, czło­wie­ka i język. W jed­nym z nowych wier­szy Miło­będz­kiej czy­ta­my: „nie pomy­śleć nic// strach pomy­śleć nic”. W tomie gubio­ne język nie skry­wa wca­le przej­rzy­sto­ści rze­czy, bo nie ma tutaj podzia­łu na język i świat. Gra­ni­ca prze­bie­ga gdzie indziej: mię­dzy nami – zawsze nie­co zagu­bio­ny­mi, zbłą­ka­ny­mi, poza wła­ści­wym miej­scem i sto­sow­nym cza­sem – a nico­ścią, któ­ra niwe­czy wszyst­ko. W obli­czu tego nic nie moż­na mil­czeć, nie moż­na pod­dać sło­wa. I choć słów coraz mniej, choć coraz trud­niej przy­cho­dzi je skła­dać, Miło­będz­ka z całą mocą rzu­ca nam meta­fi­zycz­ne wyzwa­nie: o tym nic, co odbie­ra mowę, trze­ba mówić… mówić mimo wszyst­ko.

Grze­gorz Jan­ko­wicz

Nic się nie sta­ło, to tyl­ko kolej­ny tomik w któ­rym n i c się dzie­je, wyda­rza, przy­tra­fia, przy­mie­rza się do naszej świa­do­mo­ści. Miło­będz­ka opi­su­je nic od daw­na i od nie­chce­nia. Co ja gadam? Od chce­nia. Zawsze tak chcia­ła, by jest prze­ni­ka­ło się z nie­jest, by nic krą­ży­ło wokół sło­wa i zani­ka­ło razem ze sło­wem. Żeby gubi­ło się po tro­chu w apo­dyk­tycz­nym „mów!” albo oca­la­ją­cym „ty”. Mówiąc jej języ­kiem, w tym tomi­ku zosta­ły „same waż­ne” (rze­czy i sło­wa). Dla­te­go ich tak mało.

Karol Mali­szew­ski

Do wier­szy Kry­sty­ny Miło­będz­kiej trze­ba pod­cho­dzić z otwar­tym umy­słem. Naj­le­piej nie ska­żo­nym żad­ny­mi ‑izma­mi, post czy pre, bo tyl­ko wte­dy ujaw­ni się to, co w nich jest naj­pięk­niej­sze: bez­po­śred­ni prze­kaz z umy­słu do umy­słu. Kto raz posma­ko­wał jej wier­szy w ten wła­śnie spo­sób, wie o czym mówię, i będzie mil­czał; kto je odrzu­cił – niech żału­je, ale dro­ga do nich jest zawsze otwar­ta. I powta­rzam coś, co mówi­łem wie­lo­krot­nie: Miło­będz­ka jest Bud­dą.

Edward Pase­wicz

W ostat­nim tomie Kry­sty­ny Miło­będz­kiej uczest­ni­czy­my zno­wu w podro­ży, któ­ra zaczę­ła się w tej poezji już daw­no i pole­ga na gubie­niu nie tyl­ko sie­bie, ale i kra­jo­bra­zów, wspo­mnień. W tym pro­ce­sie nie napo­tka­my jed­nak żalu za utra­co­ną prze­szło­ścią. Jest za to zapis zagar­nia­nia świa­ta, wchła­nia­nia go i tra­ce­nia, któ­re odby­wa się przez całe życie. świat też jest tu rodza­jem wylin­ki, któ­rą się nakła­da i zdej­mu­je. I wła­śnie w tym nie­ustan­nym gubie­niu moż­na odna­leźć wol­ność. To ona jest boha­ter­ką tego tomu. Gubią się też sło­wa. Miło­będz­ka rezy­gnu­je z rze­czow­ni­ków, cza­sow­ni­ków, zaim­ków, po to, by zosta­wić wię­cej miej­sca na domysł, roz­mo­wę. Ale znaj­dzie­my tu też wier­sze wyli­czan­ki, któ­re oka­zu­ją się hym­na­mi na cześć ist­nie­nia. Miło­będz­ka bowiem dobrze trak­tu­je w poezji nie tyl­ko ludzi i przed­mio­ty, ale tak­że sło­wa. Przy­gar­nia, wydo­by­wa wie­lo­znacz­ność i gry zna­czeń. Gubie­nie odby­wa się na wie­lu pozio­mach, tak, że zamiast zamknię­tej cało­ści powstał naj­bar­dziej otwar­ty pro­jekt poetyc­ki. Nic dziw­ne­go, że wła­śnie ta poezja jest dziś wni­kli­wie czy­ta­na, naśla­do­wa­na i inter­pre­to­wa­na. Znaj­dzie się w niej miej­sce bowiem i na Odmień­ca, kró­lo­we życia, kró­la Lula, i każ­de­go, kto tyl­ko potra­fi być bli­sko ze sło­wa­mi.

Justy­na Sobo­lew­ska

Nowy tom – gubio­ne – może być uzna­ny zarów­no za kon­ty­nu­ację gno­micz­nej ścież­ki, wyzna­czo­nej przez Imie­sło­wy i Po krzy­ku, jak i świa­dec­two zej­ścia z tej dro­gi. Jeśli wybie­rze­my pierw­szą tablet­kę, bia­ły kró­lik przed­sta­wi nam gubio­ne jako kil­ka­dzie­siąt pozba­wio­nych tym razem zupeł­nie tytu­łów (choć opa­trzo­nych tytu­ła­mi zbio­ro­wy­mi) i zazę­bia­ją­cych się mikro­wier­szy, nie­kie­dy zre­du­ko­wa­nych do poje­dyn­czych wer­sów czy wyra­zów, napi­sa­nych z pre­cy­zją, z jakiej ich autor­ka sły­nie i jaką wpra­wia od lat w pomie­sza­nie wszyst­kich młod­szych od sie­bie wyznaw­ców mini­ma­li­stycz­ne­go sztan­da­ru.(…) Wybór dru­giej tablet­ki jest cie­kaw­szy i zapew­ni dużo więk­szy odlot. gubio­ne tra­cą zary­sy prze­wi­dy­wal­no­ści, mogą być roz­pa­try­wa­ne na przy­kład jako pre­cy­zyj­ny eks­pe­ry­ment, zacie­ra­ją­cy gra­ni­ce mię­dzy poema­tem a jego czę­ścia­mi skła­do­wy­mi. Trzy śród­ty­tu­ły tomu oka­żą się jedy­ny­mi, rze­czy­wi­sty­mi tytu­ła­mi; cią­gi mikro­wier­szy – więk­szy­mi cało­ścia­mi, a obec­ne w spi­sie tre­ści śród­ty­tu­ły i zajaw­ki – dodat­ko­wy­mi, intry­gu­ją­cy­mi liry­ka­mi.

Piotr Czer­niaw­ski

Oto poezja bez­rad­no­ści. Miło­będz­ka wciąż chce nazy­wać. Szu­ka słów, odcza­ro­wu­je zna­cze­nia, nada­je nowe sen­sy. Gubi się, odnaj­du­je, upa­da, pod­no­si. Prze­drzeź­nia Wit­t­gen­ste­ina. Zda­je się mówić: „Ludwi­gu, gra­ni­ce moje­go języ­ka nie wyzna­cza­ją gra­nic moje­go świa­ta. Język nie jest w sta­nie nadą­żyć za tym opi­sem, to narzę­dzie jest nie­wy­star­cza­ją­ce”. Sza­mo­ce się. Wikła. Nie wie, czy odczu­wa, czy może czu­je. Język nie jest wia­ry­god­ny, więc wciąż eks­pe­ry­men­tu­je. Wykre­śla wyra­zy, wyma­zu­je obra­zy, a wszyst­ko po to, by: „być sobą tak, że już nie być/ (obra­caj to w kół­ko, w kółko/ aż ci się zro­bi pusto)”. Sło­wo nie jest i nigdy nie będzie rów­ne rze­czy. Język zawsze będzie obcy, nie­wy­star­cza­ją­cy. W grun­cie rze­czy od począt­ku ska­za­na jest na hero­icz­ną poraż­kę. Miło­będz­ka pisze bowiem o języ­ku za pomo­cą języ­ka, nie ufa­jąc języ­ko­wi. Być może z pre­me­dy­ta­cją wpi­su­je to ryzy­ko w swo­je wier­sze. „Ludwi­gu, nie wymy­ślo­no nic inne­go ponad ten język, nawet, gdy zacho­dzi podej­rze­nie co do jego uży­tecz­no­ści. Czyż poezja nie powin­na taka być?” Każ­dy poeta jest bez­rad­ny, więc i ja muszę być ska­za­na na uczci­wość w sto­sun­ku do sie­bie i świa­ta? Kto powie­dział, że muszę?

Kon­rad Woj­ty­ła

Naj­le­piej oczy­wi­ście czy­tać gubio­ne w kon­tek­ście całe­go pro­jek­tu pisar­skie­go poet­ki. Ale i bez odnie­sień do innych ksią­żek widać, że w naj­now­szej doko­nu­je się cudow­na prze­mia­na słów do cna zuży­tych i deko­ra­cyj­nie wygła­dzo­nych w takie, któ­re przy­cią­ga­ją uwa­gę i hip­no­ty­zu­ją. Miło­będz­ka wybie­ra do zary­so­wa­nia prze­strze­ni w swo­ich wier­szach dobrze zado­mo­wio­ne w poezji pol­skiej fra­zy i z „chmur”, „drzew”, „słoń­ca”, „tra­wy”, „ogro­du” uwal­nia poetyc­kość, zry­wa z nią raz, a dobrze. Wszyst­ko w gubio­nych jest od-poety­zo­wa­ne. Stra­te­gia poet­ki – pole­ga­ją­ca na nie­zwy­kle suge­styw­nym, oszczęd­nym korzy­sta­niu z języ­ka – spra­wia, że te wytar­te sło­wa (do peł­ne­go reje­stru bra­ku­je jesz­cze „ser­ca”) mogą nadal być bez zaże­no­wa­nia uży­wa­ne, co wię­cej – pro­mie­niu­ją uro­kiem i siłą.

Anna Kału­ża

Naj­krót­szym wier­szem w tej książ­ce jest tekst będą­cy jed­nym sło­wem: mów! Według nowe­go prze­kła­du (Par­dis Lau­der) Księ­gi Rodza­ju, zda­nie o tym, że stał się czło­wiek duszą żyją­cą, brzmi: I czło­wiek stał się mówią­cą isto­tą. Wiersz Miło­będz­kiej sły­szę jako: żyj! Nie tyl­ko ten wiersz z nowe­go zbio­ru. Zbio­ru, któ­ry udzie­la się mówie­niem; któ­ry mówi czy­stym życiem, czy­li – gubio­nym. I jesz­cze jeden wiersz: sama przej­rzy­stość.

Bogu­sław Kierc