wywiady / o pisaniu

O tym, jak „zadziała się” wspólnota

Aleksandra Grzemska

Aleksandra Olszewska

Artur Burszta

Dawid Mateusz

Joanna Mueller

Juliusz Pielichowski

Dyskusja redakcji Biura Literackiego z udziałem: Aleksandry Grzemskiej, Dawida Mateusza, Joanny Mueller, Aleksandry Olszewskiej, Juliusza Pielichowskiego i Artura Burszty na temat festiwalu Stacja Literatura 23.

Artur Burszta: Zapytaliśmy uczestników festiwalu, co było największą wartością tej edycji festiwalu na tle poprzednich. Zacznijmy naszą dyskusję od tego samego pytania. Asia pamięta jeszcze edycje z Legnicy. Ola Olszewska pracuje przy festiwalu od sześciu lat – pamięta trzy ostatnie lata we Wrocławiu i przenosiny imprezy do Stronia Śląskiego. Dawid zaczął bywać na festiwalu jako uczestnik ponad dziesięć lat temu, a teraz po raz pierwszy brał udział w pracach „po drugiej stronie”. Juliusz też ma swoje wieloletnie festiwalowe doświadczenia. Ola Grzemska była z nami po raz drugi.

Joanna Mueller: To może zacznę ja – jako największa (prócz Artura) BL-weteranka. Faktycznie, moje bywanie na festiwalach Biura zaczęło się 16 lat temu, kiedy wraz z koleżankami rzuciłam na scenę bukiet z balkonu w Teatrze Modrzejewskiej w Legnicy, kiedy Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki czytał Zaplecze. To był 2002 rok, wiem, bo musiałam urwać się z wieczornego koncertu Czarnych Ciasteczek, żeby jechać pod Legnicę do ówczesnego narzeczonego w celu poznania przyszłych teściów. Na szybko wzięłam jeszcze tylko autograf od Tomka Majerana, co dla mnie wtedy – rok przed debiutem – było mega ważnym wydarzeniem. Pamiętam, że już wtedy na festiwalach Biura panował dość wyraźny podział na niedostępny stolik „poetów Biurowych”, czyli tych, którzy występowali na scenie i ich znajomych, oraz poboczne stoliki ludzi, którzy przyjechali na festiwal jako publiczność. Ten podział w ciągu kolejnych edycji (a byłam na kilku, pewnie na większości) właściwie się nie zmieniał – oczywiście, następowały przemieszania, do stolika „znanych i uznanych” w trakcie kolejnych festiwali we Wrocławiu dosiadali się nowi Biurowi „adepci” oraz „adeptki” (bo poetek na samym początku prócz trzech czy czterech przy nim nie było), ale sama zasada podziału na „tych ze sceny” i „tych spod sceny” funkcjonowała nawet jeszcze w ubiegłym roku. I nagle tegoroczna edycja zmieniła wszystko – a wiem, że to nie jest tylko moje zdanie, bo podobne opinie padały w ankietach i w prywatnych rozmowach ze strony publiczności (które to słowo – „publiczność” – wobec tej zmiany właściwie mogłoby przestać istnieć, bo wszyscy byliśmy tam „współuczestni(cz)kami”). Reasumując: moim zdaniem największą wartością tegorocznego festiwalu jest to, że zniknął odwieczny podział na poetów Biura i poetów nie-Biura, że „zadziała się” wspólnota, o której – w tonie postulatywnym – pierwszego wieczoru mówił Dawid Mateusz. Ludzie, którzy zjechali do Stronia (czy to jako uczestnicy pracowni, czy to jako „wolni słuchacze” spotkań, czy to jako ekipa BL), wytworzyli atmosferę kooperacji i wzajemności, a nie stolikowych towarzystw wzajemnej adoracji. Marzyłoby mi się, żeby tak już było co roku!

Aleksandra Grzemska: Poczucie wspólnoty i współtworzenia środowiska literackiego/poetyckiego dało się wyczuć już po kilku pierwszych godzinach tegorocznej edycji festiwalu. Ubiegłoroczna, podczas której poznałam zespół pracujący nad festiwalem, ale także osoby współpracujące z Biurem przy innych projektach, to były dla mnie cztery bardzo intensywne i stresujące dni. Wszystko było nowe, czułam się obco, a „stolikowe” podziały na „starych Mistrzów” i „młodych Połowiczan” nie pomagały w asymilacji. Tegoroczna Stacja Literatura 23 udowodniła, że atmosferę festiwalu tworzą ludzie-w-relacjach i że sztuczne podziały można niwelować, na przykład siadając razem wokół ogniska z kociołkiem Konrada Góry (co stało się już festiwalową tradycją).

Juliusz Pielichowski: Po raz pierwszy zetknąłem się z Biurem jako finalista Połowu w 2011 roku, który zresztą prowadziła wtedy – wespół z Romanem Honetem – Asia. Później było Pogotowie Literackie z Bohdanem Zadurą i Andrzejem Sosnowskim. Wszystko to działo się jeszcze we Wrocławiu, a więc mieście, w którym dorastałem, co miało dla mnie swoje znaczenie. Rok temu, po kilku (krakowskich) latach przerwy, przyjechałem do Stronia, które – jak zresztą cała Kotlina Kłodzka – jest dla mnie ważniejszym miejscem niż Wrocław. Wspominam o tym prywatnym planie, bo właśnie poczucie bycia u siebie, gdy myślę o literaturze, jest dla mnie bardzo ważne. Przyznaję zupełnie otwarcie, że towarzyszyło ono mi podczas imprez Biura właściwie od samego początku. W pełni zgadzam się z Asią, że doświadczenie współuczestnictwa jest dziś największą wartością festiwalu. Ja też mam poczucie, że tegoroczna edycja niezwykle skutecznie i – miejmy nadzieję – ostatecznie zlikwidowała wszelkie podziały. Do tego dodałbym jeszcze prawdziwą międzypokoleniowość spotkań. Nie znam innego festiwalu, na którym każdy, kto zdecyduje się przyjechać, może tak łatwo i w atmosferze zasadniczej równości po prostu porozmawiać zarówno z mistrzami tej miary co Tadeusz Sławek, jak i nieznajomymi, którzy po zamienieniu kilku słów okazują się zaskakująco „znajomi”. Wspólnota ludzi, dla których literatura nie tylko nie traci, ale wręcz zyskuje na znaczeniu, to dziś największy kapitał Biura i festiwalu.

Aleksandra Olszewska: Moja perspektywa może być o tyle inna, że podczas festiwalu zawsze byłam w grupie organizatorów, czyli właściwie jeszcze trzeciego „stolika”, tego „zza sceny”. W tym roku jednak rzeczywiście coś przeskoczyło i nie dość, że stoliki poszły w odstawkę, to jeszcze czuć było tyle dobrej woli i wzajemnej życzliwości. Dla mnie to było chyba najważniejsze, bo dało dużo spokoju, a co za tym idzie – ogromną przyjemność związaną z doświadczeniem festiwalu. Czuło się, że wszystkim zależy, że jesteśmy tu po coś. To było prawdziwe i szczere, zero pozerki.

Dawid Mateusz: „Stolikowy” podział na „znanych i uznanych” oraz publiczność był wcześniej bardzo wyrazisty. Przeniesienie festiwalu do Stronia Śląskiego zadziało tutaj na plus, a ostatnia edycja zupełnie zatarła te różnice. Cóż więcej dodać? Chyba tylko to, że naszym zadaniem jest zapewnienie warunków ku temu, żeby to trwało. Wchodzącemu na scenę pokoleniu ideały wspólnotowe są bardzo bliskie, to, co wydarzyło się na festiwalu, jest efektem szerszego zjawiska, któremu bardzo kibicuję i które całym sobą wspieram. Naszą rolą jest tutaj stworzenie przestrzeni do tej wspólnoty, a reszta będzie wydarzać się swoim torem, we właściwym tempie.

Artur Burszta: Piotr Sommer w książce Bitwie o Legnicę na podsumowanie pierwszych ośmiu edycji imprezy napisał: „Legnica to był duży nakręt, przyjacielskość i kupa radości”. We Wrocławiu taka więź była tylko raz. W 2005 roku. Musieliśmy przesunąć o jeden dzień cały festiwal z powodu pogrzebu Jana Pawła II. Nie było Facebooka, a mimo to na pierwszym wydarzeniu zjawiło się 700 osób! W kolejnych latach nie było już nawet wspólnoty między autorami. Dopiero w 2015 roku udało się namówić niemal wszystkich na jeszcze jeden „wspólny występ”. Było jednak jak w rockowej supergrupie, gdzie każdy „gra już dla siebie”. Czy trzeba jeszcze komuś odpowiadać na pytanie, dlaczego zdecydowaliśmy się na wyprowadzkę z Wrocławia? Pamiętacie ten moment ostatniego dnia festiwalu, gdy zapytałem te 200 osób będących wówczas sali, kto był na ostatnim Porcie we Wrocławiu trzy lata temu? Rękę podniosło zaledwie kilka osób. Sądziłem, że to będzie przynajmniej 1/4 sali. Przenosząc festiwal z Wrocławia do Stronia Śląskiego, zaryzykowaliśmy cały dwudziestoletni dorobek. Musieliśmy zresetować wszystko, łącznie z podziękowaniem za współpracę większości autorów, bo okazało się, że tej rewolucji nie da się zrobić bez przewrócenia do góry nogami hierarchii, które mozolnie przez te wszystkie lata tworzyliśmy. Co za tym idzie, odwróciła się od nas część odbiorców, więc trzeba było też odbudować festiwalową publiczność. I to się udało. W dwa lata. To także niemałe wartości Stacji Literatura. A jeszcze przy tym wszystkim pojawili fantastyczni ludzie. Taka niesamowita, dodatkowa nagroda.

Dawid Mateusz: Dla mnie to efekt szerszego zjawiska, zmian pokoleniowych, szczególnie przesunięcia środka ciężkości z „ja” na „my”. To nie tyczy się tylko literatury. Natomiast by ta wspólnota mogła zaistnieć, konieczne jest stworzenie ku temu warunków. I tutaj już odpowiedzialność leży po stronie organizatorów. Miejsce ku temu jest doskonałe. CETiK i samo Stronie Śląskie otoczone górami robią swoje. Równie ważny jest program festiwalu, to było chyba pierwsza tego typu impreza w moim życiu, na której właściwie nie było słabych czytań (a mówię nie tylko o festiwalach BL). Wszystko ładnie razem zagrało i należy to w tej formie kontynuować, pamiętając jednocześnie, że nie ma już biernych obserwatorów, każdy jest współuczestnikiem, współtworzymy razem całość tego wydarzenia. I to „współ” jest tutaj chyba najważniejsze.

Joanna Mueller: Tak, ja też czuję to przesilenie z pozycji „ja” na „my”. Jako prowadząca Pracownię pierwszej książki obawiałam się, jak będzie przebiegać współpraca między uczestnikami, bo przecież wiadomo, że jest to rodzaj rywalizacji – spotykamy się, gadamy, a przecież w efekcie z dwudziestu projektów wydana zostanie jedna książka lub dwie. Ale jak tylko usiedliśmy w naszym ciasnym warsztatowym pokoiku, to już wiedziałam, że ci wspaniali ludzie wcale nie są nastawieni na rywalizację, ale właśnie na współpracę, na kooperację, na wzajemne wspieranie się w pisaniu. Przeczytali propozycje wydawnicze koleżanek i kolegów, wskazywali konkretnie słabsze i silniejsze strony ich książek, wszystko w atmosferze wzajemnego szacunku, a przede wszystkim – zaciekawienia tym, co i jak piszą inni. To było bardzo ożywcze, bo widziałam – i wciąż widzę – jak wielu ludzi ze środowiska zostaje zniszczonych przez zawiść, przez wyścig po nagrody literackie, które czynią wszystkim więcej złego niż dobrego. I, no właśnie, to był pierwszy festiwal, na którym nie słyszałam wciąż – jak wcześniej – kto za jaką książkę dostał jaką nagrodę, i dlaczego to skandal, bo przecież powinna wygrać inna książka. Zwykle na festiwalach – nie tylko BL – ludzie do znudzenia wałkują kwestie nagrodowe, a w tym roku w Stroniu była o tym cisza, jakaż ulga!

Artur Burszta: Jeszcze w trakcie festiwalu poczułem, że piosenka Dylana „Czasy nadchodzą nowe” pięknie nam tutaj zagrała. Że udało się ocalić w nas więcej, niż moglibyśmy chcieć ocalać, i teraz jesteśmy gotowi na więcej. I zaraz pomyślałem, że gdyby Patti Smith była faktycznie z nami za rok, to wszyscy bylibyśmy gotowi na jej „People Have the Power” (Ludzie mają siłę). Myślicie, że przetrwa ta komitywa?

Juliusz Pielichowski: Poczucie pokoleniowej więzi na pewno jest ważne, chociażby dlatego, że skraca dystans do „mistrzów”, pozwala poczuć siłę kolektywu, która działa jak wzmacniacz dla pojedynczych głosów, ale nie powinniśmy go przesadnie fetyszyzować. Najważniejsze, jak zawsze, okazują się konkretne rozmowy i spotkania, zanurzone, by tak rzec, w jednostkowym doświadczeniu. Jestem pewien, że wiele więzi, które w ramach festiwalu się zawiązało, przetrwa jako element wspólnego doświadczenia właśnie, którego było się równoprawną częścią, ale w moim odczuciu ma ono nie tyle charakter pokoleniowy, co związane jest z miejscem, w którym spotkało się tych, a nie innych ludzi. I to jest dobre. Co przetrwa na gruncie literatury, to osobna kwestia, która w tej chwili nie ma większego znaczenia. Z pewnością w Stroniu i w Siennej „ludzie mają siłę”, która wykracza poza jednostkowe interesy czy osiągnięcia, koncentrując się na wspólnotowym doświadczaniu literatury. W tym sensie jest to nowa, bardzo demokratyczna z ducha jakość.

Joanna Mueller: Nie lubię myślenia pokoleniowego, bo zakłada ono naprzemienność: „oni już byli”, „więc teraz my”. Myślę, że siła jest wtedy, gdy ludzie nawzajem zaczynają się szanować, kiedy są siebie ciekawi, potrafią się sobą nawzajem zachwycić. Nawzajem, a zatem niechby ten utytułowany i ponagradzany wielokroć autor zachwycił się szczerze wierszem poety czy poetki przed debiutem, niechby nawet w swoim pisaniu nawiązał do jej czy jego wiersza (bez poczucia, że „nie wypada”), a nie tylko oczekiwał zachwytu ze strony tych, co mają na koncie tych kilka książek mniej od niego. To działa też w drugą stronę – młodzi ludzie wybijają się na niepodległość pewnym pokoleniowym idiomem, i to jest okej, ale niechby oni też nie uważali swojego generacyjnego slangu poetyckiego za jedyny i niepodważalny. Najciekawiej jest, kiedy spotykają się języki, o których moglibyśmy pomyśleć, że nie mają sobie nic do powiedzenia. A niech sobie wreszcie pogadają. To będzie mieć siłę!

Artur Burszta: Wymiana odbiorców na festiwalach następuje mniej więcej co cztery, a czasami co pięć lat. Bardzo dobrze pamiętam i chyba nawet potrafię dość dobrze opisać każdą festiwalową „formację” od 1996 roku. Ta obecna jest trochę podobna do tych pierwszych, jeszcze z Legnicy. Więcej przyjacielskości, otwartości na innych przy jednoczesnym zachowaniu indywidualności. To, co bardzo buduje, to trwanie wielu osób przy naszych działaniach. Na przykład kolejne podejścia do Połowu. Niektórzy z tegorocznych laureatów przesyłali już swoje debiutanckie zestawy nieskutecznie w kilku poprzednich edycjach. Dawniej jedno niepowodzenie w którymś projekcie oznaczało „kosę z Biurem”. Dzisiaj jest tylko mobilizacją do dalszej pracy. Dzięki temu mamy tyle dobrej poezji w pracowniach. Liczę, że podobnie będzie z prozą. Debiutanci prozaicy nie mają swojego Bierezina czy Połowu. Skazani są na samotną pracę. Jeśli za rok wróci kilka osób z tegorocznej edycji, to doczekamy się w Stacji też świetnych debiutów prozą. Podobnie myślę też o Pracowni przekładowej. Mamy w Polsce wielu wybitnych tłumaczy, ale potrzebujemy „świeżej krwi”, młodych ludzi tłumaczących swoich rówieśników. Już prawie osiemnaście lat realizujemy pogotowia poetyckie, laboratoria i warsztaty, ale chyba dopiero teraz te projekty zaczynają w pełni dojrzewać.

Aleksandra Grzemska: Myślę, że to, co wyróżnia Biuro Literackie i Stację Literatura, to właśnie są projekty pracowni, dzięki którym ludzie mogą doskonalić swoją twórczość – poetycką, prozatorską, translatorską, krytyczną – pod okiem specjalistów i wymieniać się opiniami, doświadczeniami między sobą. Konkretne osoby z własną konkretną twórczością dzięki takim projektom, jak w BL mają szansę zaistnieć jako autorki/autorzy i publikować swoje teksty, nie zatrzymując ich w szufladach.

Juliusz Pielichowski: Obecna formuła pracowni bliska jest optymalnej przede wszystkim dlatego, że pozwala rozmawiać o tekstach w znacznie szerszym gronie, niż ma to miejsce na tradycyjnie rozumianych warsztatach. Atmosfera festiwalu, na którym spotykają się ludzie różnych literackich profesji i proweniencji, sprzyja pracy nad tekstem także poza zajęciami, niezależnie od tego, czy jest to poezja, proza czy tekst krytyczny. Pod tym względem Stacja Literatura jest wyjątkowa, bo – mówię to z pełnym przekonaniem – jest otwarta na właściwe każdy przejaw literatury. Wiadomo, niedociągnięcia się zdarzają, ale wydaje mi się, że w ostatecznym rozrachunku obrany kierunek jest właściwy, a wnioski z roku na rok są wyciągane. Wystarczy zresztą spojrzeć na listę uczestników różnych projektów Biura na przestrzeni lat, by uświadomić sobie, jak wielu poetów, ale i prozaików czy krytyków w ten albo inny sposób „otarło się” o biurowe inicjatywy. Jako uczestnik kilku z nich mogę powiedzieć, że już jest bardzo dobrze – a wygląda na to, że będzie jeszcze lepiej.

Dawid Mateusz: Moim zdaniem największą wartością pracowni w obecnej formie jest płynne przejście laureatów zeszłorocznego Połowu do tegorocznej pracowni Pierwszej książki. Drużyna Asi w znacznym stopniu opierała się na poprzednich laureatach. To bardzo silna grupa, która się zna, pracuje ze sobą, inspiruje wzajemnie, podejmuje własne inicjatywy i to nie tylko w czasie festiwalu, ale przez cały rok. Mam nadzieję, że podobnie będzie z „moją” tegoroczną grupą, która za rok przedstawi Asi projekty swoich pierwszych książek.

Joanna Mueller: Tak, to płynne przejście między pracowniami jest ogromną wartością – i nie mówię tu tylko o Połowie, który niemal z automatu przechodzi w Pracownię pierwszej książki (choć przecież są wyjątki, bo niektórzy autorzy i autorki – jak choćby w tym roku Marta Stachniałek – wracają do nas po wielu latach milczenia – i to też jest świetne!), ale też o przechodzeniu autorów i autorek pomiędzy np. pracownią prozatorską, translatorską, poetyckimi itd. – taki transfer „zaliczył” w tym roku choćby Michał Domagalski, który w zeszłym roku był w Pracowni pierwszej książki, potem został jej laureatem i zadebiutował w BL tomem poetyckim, a w tym roku trafił do Pracowni prozatorskiej. Z kolei Ty, Julku, też wróciłeś do nas po latach – w ubiegłym roku byłeś w Pracowni translatorskiej, prawda? A w tym roku nie dość, że wyróżniłeś się wśród prozaików, to dołączyłeś również do ścisłej ekipy BL. Takie „transfery” są bardzo ciekawe – i mam nadzieję, że jak najmniej z nich będzie się kończyło „kosą z BL”.

Aleksandra Olszewska: To, o czym mówicie, dowodzi, że udało się wypracować system. Na pewno jest jeszcze co poprawiać i o tym wiemy. Marzyłby mi się rozwój pracowni kadrowych, by budować współpracę i wspólnotę również między organizatorami wydarzeń literackich (i nie tylko), między instytucjami, wymieniać się doświadczeniami, działać wspólnie. Jasne, na poziomie ogółu brzmi to utopijnie i mało konkretnie, widzieliśmy przy okazji międzynarodowych projektów, że często kończy się to fiaskiem albo tylko złudzeniem współpracy. Ale powinno dawać do myślenia, że łatwiej o takie sojusze w wymiarze międzynarodowym niż krajowym (każdy ma wtedy swoją „językową działkę”, od której jest ekspertem, nie ma rywalizacji o te same granty). Myślę jednak, że warto próbować.

Artur Burszta: Przez dwadzieścia lat w Stroniu Śląskim nie było domu kultury. Dawniej centrum mieściło się w „okrąglaku” w budynku, który jest 200 metrów od CETiK‑u. Byłem ostatnim kierownikiem w tym miejscu w 1991 roku. Cztery lat później, pod koniec 1995 roku, wyjeżdżałem ze Stronia w poczuciu klęski różnych działań, jakie podejmowałem, by kultura mogła się w tutaj ostać. Wiedziałem, że bez niej tutejsza społeczność straci coś bezpowrotnie. Choć było to przez kilka dekad robotnicze miasteczko, to poziom zainteresowania sztuką oraz zaangażowania w kulturę był jednym z największych w tej części Polski. I niestety się nie myliłem. Te dwadzieścia lat bez domu kultury zrobiło swoje. Początki Stacji w 2016 roku były więc naprawdę trudne. I nie chodzi tylko o niewielką liczbę osób ze Stronia uczestniczących w imprezie, ale także zaangażowanie lokalnej społeczności. Pomału to się zmienia i dzisiaj wygląda znacznie lepiej niż dwa lata temu. Bardzo dobrze myślę np. o tegorocznym gastronomicznym wsparciu Dworku Galosa. Ekipa CETiK‑u też już mocno zżyła się z imprezą. Przy okazji pierwszej edycji w Stroniu Śląskim było wiele do stracenia. Sporo osób pytało mnie, czy aby wiem, co robię, rezygnując ze współpracy z Wrocławiem na rzecz „takiego miejsca”. A ja czułem, że Stronie Śląskie to ratunek nie tylko dla festiwalu, ale także wielu obszarów działań, które współtworzą nasze środowisko. Czy po trzeciej edycji festiwalu w tym miejscu możemy już powiedzieć, że ta przeprowadzka była dobrym pomysłem? Czy w takim miejscu „czyta się faktycznie naturalniej”?

Juliusz Pielichowski: Pozwolę sobie odpowiedzieć na Twoje pytanie jako pierwszy, bo – podobnie jak Ty – znam Stronie, jak i całą okolicę, dość dobrze i od dawna. Wydaje mi się, że z perspektywy tej społeczności festiwal ma ogromne znaczenie. Trzeba powiedzieć wprost – nie ma w regionie innej imprezy, która mogłaby konkurować ze Stacją pod względem skali i różnorodności. Obok Międzynarodowego Festiwalu Chopinowskiego w Dusznikach-Zdroju, który posiada zacną i piękną tradycję – Stacja Literatura jest dziś jedynym naprawdę międzynarodowym wydarzeniem kulturalnym w tej części Polski. Myślę, że mieszkańcy to już widzą i zaczynają doceniać. Mnie ponad 80% poparcia dla festiwalu tutaj, w Sudetach Wschodnich, nie dziwi, bo jestem od tych miejsc absolutnie uzależniony. A czy czyta się tutaj bardziej naturalnie? Wiesz, ja po raz pierwszy przeczytałem W poszukiwaniu straconego czasu pewnego upalnego sierpnia w nieodległym Radochowie, i wtedy ta lektura zmieniła we mnie wszystko. Nie chcę tu uprawiać kombatanctwa ani przesadnej prywaty, ale ja naprawdę nie znam aż tak wielu innych miejsc, w których czytałoby mi się równie dobrze. Nie zliczę też, ile razy podczas czterech festiwalowych dni rozmawiałem o tym z uczestnikami, którzy często przyjechali do Stronia i Siennej po raz pierwszy w życiu – i po prostu się zachwycili.

Joanna Mueller: To ja z kolei powiem coś z perspektywy przebrzydłej mieszczki, dla której przyjazd na festiwal do Kotliny Kłodzkiej z rozleniwionej stolicy (gdzie w imprezach kulturalnych można przebierać, więc w efekcie nie wybiera się niczego) był rzeczywiście odskocznią od codzienności, okazją do skupienia na wierszach i spotkaniach międzyludzkich. Rok temu dojazd do Stronia z Warszawy wydawał mi się upiornym pomysłem, ale podróż podstawionym przez BL autokarem nawet dla osoby w ósmym miesiącu ciąży, mimo zmęczenia, okazała się budującym doświadczeniem, bo już w drodze można było nawiązać relacje z ludźmi jadącymi w to samo miejsce. W tym roku autokaru z Warszawy akurat nie było, ale świetnym pomysłem okazały się BLeBlecary, które też pozwoliły nawiązywać więzi już w podróży (pozdrawiam moją cudowną współtowarzyszkę Beatę Stasińską!). Na miejscu natomiast wspólnota była niejako nieunikniona – bo choćbyśmy nawet klęli na to, że nie da się w łatwy sposób przemieścić ze Stronia do Siennej i z powrotem, więc jest się uzależnionym od podstawionych busów, to jednak to w jakiś sposób sprawia, że ludzie bardziej uczestniczą w spotkaniach, nie rozpierzchają się gdzieś po knajpach, jak na pewno byłoby w większym mieście. Dobrym pomysłem są też wieczorne spotkania „integracyjne” w Czarnej Górze – ludzie nie uciekają do pokojów na popijawy w małych gronach, ale gromadzą się i na live setach, i na afterkach, gdzie towarzystwa się mieszają, a więzi zacieśniają. Inną sprawą jest natomiast kwestia włączenia w festiwal poetycki mieszkańców, bo tutaj, mam wrażenie, jest wciąż sporo do zrobienia. Sama byłam w tym roku w szkole, gdzie wprawdzie zgromadzono na moim czytaniu Piratów dobrej roboty dziewięć klas, czyli jakieś 180 osób, ale miałam wrażenie, że dzieciaki (a i nauczycielki też) są trochę do tego spotkania przymuszone, że nie interesuje ich to, co mówię i czytam, i że patrzą na mnie trochę jak na dziwadło z dalekiego świata – więc i ja, i oni byliśmy tym spotkaniem trochę onieśmieleni, a w efekcie – chyba rozczarowani. Myślę, że warto pomyśleć nad jakimiś bardziej dalekosiężnymi, choć może liczebnie skromniejszymi, warsztatami z dzieciakami i młodzieżą ze Stronia, a także z dorosłymi mieszkańcami (wiem, że jakieś działania w tym roku były, ale nie wiem, jak to się potoczyło), tak żeby kiedy zacznie się festiwal, oni mogli – i chcieli! – być jego częścią, współtworzyć go. Jak zainteresować mieszkańców Stronia naszym festiwalem, żebyśmy nie tylko my czuli się dobrze ugoszczeni przez to miasto, ale też żebyśmy umieli ugościć na festiwalu lokalną społeczność – oto jest pytanie, oto wyzwanie!

Aleksandra Olszewska: Też mi się wydaje, że to pozostaje nadal największym wyzwaniem. Niby postulatem jest wyprowadzanie imprez poza duże miasta, by umożliwić uczestnictwo osobom, które na co dzień mogą nie mieć tak łatwego dostępu do kultury, ale samo zorganizowanie imprezy „in the middle of nowhere” nie wystarczy. Zadaję sobie masę pytań właśnie w związku z tym zagadnieniem. Czy fakt, że Stacja jest w Stroniu, ma znaczenie? Czy też praktycznie każde miejsce – spełniające warunki takie, jak dostępność obiektu (CETiK) i ekipy gotowej do współpracy – ulokowane trochę na odludziu byłoby miejscem dobrym? Jeden z najważniejszych europejskich festiwali literackich odbywa się w malutkiej miejscowości Hay-on-Wye, z tym że jest to miasteczko bardzo literackie, pełne małych księgarni, więc dlatego ta lokalizacja jest naturalna. Trzeba jakoś przygotować lokalną publiczność do uczestnictwa w wydarzeniu, a to jest proces. Na pewno jeden aspekt to angażowanie lokalnych partnerów – jak wspaniały Dworek Galosa. Druga sprawa to regularne spotkania przybliżające twórczość autorów czytających w ramach Stacji. To szczególnie trudne, gdy nie jest się na miejscu.

Artur Burszta: Wygląda na to, że czeka nas w jeszcze wiele pracy. Nie wolno nam spocząć na laurach. Raz jeszcze bardzo dziękuję Wam za pracę przy tegorocznej edycji. Bez Was nie byłoby tak udanego festiwalu.

O autorach i autorkach

Aleksandra Grzemska

Doktor nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa, krytyczka literacka, redaktorka i edytorka. Adiunkt w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego; absolwentka edytorstwa na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Autorka monografii Matki i córki. Relacje rodzinne i artystyczne w autobiografiach kobiet po 1989 roku (Toruń 2020), wydanej w serii Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej. Współredaktorka monografii Polityki relacji w literaturze kobiet po 1945 roku (Szczecin 2017) i Po Czarnobylu: miejsce katastrofy w dyskursie współczesnej humanistyki (Kraków 2017). Sekretarz czasopisma naukowego „Autobiografia. Literatura. Kultura. Media”. W 2024 roku w wydawnictwie Routledge ukaże się jej monografia Family and Artistic Relations in Polish Women’s Autobiographical Literature w serii: Routledge Auto/Biography Studies. Oprócz pracy naukowej prowadzi zajęcia i warsztaty redakcyjne na Studiach Pisarskich Uniwersytetu Szczecińskiego oraz redaguje prozę.

Aleksandra Olszewska

Absolwentka filologii polskiej w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych Uniwersytetu Wrocławskiego oraz podyplomowych studiów z Zarządzania Projektami w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Z Biurem Literackim związana od 2013 roku, gdzie pełni funkcję dyrektorki organizacyjnej instytucji i festiwalu TransPort Literacki. Specjalistka w zakresie funduszy europejskich i realizacji projektów międzynarodowych.

Artur Burszta

Menadżer kultury. Redaktor naczelny i właściciel Biura Literackiego. Wydawca blisko tysiąca książek, w tym m.in. utworów Tymoteusza Karpowicza, Krystyny Miłobędzkiej, Tadeusza Różewicza i Rafała Wojaczka, a także Boba Dylana, Nicka Cave'a i Patti Smith. W latach 1990-1998 działacz samorządowy. Realizator Niemiecko-Polskich Spotkań Pisarzy (1993-1995). Od 1996 roku dyrektor festiwalu literackiego organizowanego jako Fort Legnica, od 2004 – Port Literacki Wrocław, od 2016 – Stacja Literatura w Stroniu Śląskim, a od 2022 – TransPort Literacki w Kołobrzegu. Autor programów telewizyjnych w TVP Kultura: Poezjem (2008–2009) i Poeci (2015) oraz filmu dokumentalnego Dorzecze Różewicza (2011). Realizator w latach 1993–1995 wraz z Berliner Festspiele Niemiecko-Polskich Spotkań Pisarzy. Wybrany podczas I Kongresu Menedżerów Kultury w 1995 roku do Zarządu Stowarzyszenia Menedżerów Kultury w Polsce. Pomysłodawca Wrocławskiej Nagrody Poetyckiej Silesius. Współtwórca Literary Europe Live – organizacji zrzeszającej europejskie instytucje kultury i festiwale literackie. Organizator Europejskiego Forum Literackiego (2016 i 2017). Inicjator krajowych i zagranicznych projektów, z których najbardziej znane to: Komiks wierszem, Krytyk z uczelni, Kurs na sztukę, Nakręć wiersz, Nowe głosy z Europy, Połów. Poetyckie i prozatorskie debiuty, Pracownie literackie, Szkoła z poezją. Wyróżniony m.in. nagrodą Sezonu Wydawniczo-Księgarskiego IKAR za „odwagę wydawania najnowszej poezji i umiejętność docierania z nią różnymi drogami do czytelnika” oraz nagrodą Biblioteki Raczyńskich „za działalność wydawniczą i żarliwą promocję poezji”.

Dawid Mateusz

Urodzony w 1986 roku. Publikował w licznych pismach zwartych i ulotnych. Podejmował wiele, mniej lub bardziej udanych inicjatyw kulturalnych. Jest autorem debiutanckiej Stacji wieży ciśnień (2016), która ukazała się nakładem Biura Literackiego. Mieszka w Krakowie.

Joanna Mueller

Urodzona w 1979 roku. Poetka, eseistka, redaktorka. Wydała tomy poetyckie: Somnambóle fantomowe (2003), Zagniazdowniki/Gniazdowniki (2007, nominacja do Nagrody Literackiej Gdynia), Wylinki (2010), intima thule (2015, nominacje do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy i do Silesiusa), wspólnie z Joanną Łańcucką Waruj (2019, nominacje do Silesiusa i Nagrody im. W. Szymborskiej) oraz Hista & her sista (2021, nominacja do Silesiusa), dwie książki eseistyczne: Stratygrafie (2010, nagroda Warszawska Premiera Literacka) i Powlekać rosnące(2013) oraz zbiór wierszy dla dzieci Piraci dobrej roboty (2017). Redaktorka książek: Solistki. Antologia poezji kobiet (1989–2009) (2009, razem z Marią Cyranowicz i Justyną Radczyńską) oraz Warkoczami. Antologia nowej poezji (2016, wraz z Beatą Gulą i Sylwią Głuszak). Członkini grupy feministyczno-artystycznej Wspólny Pokój. Mieszka w Warszawie.

Juliusz Pielichowski

Urodzony w 1984 r. w Gliwicach. Poeta, tłumacz z języka angielskiego. Autor tomów wierszy Czarny organizm (Mikołów 2019) oraz Przeciwwiersze (Poznań 2023). Przekłada na język polski eseje i pisma H. D. Thoreau (O chodzeniu, Lublin 2019; wybór z „Dziennika”, „Literatura na Świecie” nr 9-10/2020). Przygotował wybór szkiców i opowiadań Elizabeth Bishop (Amerykańska Szkoła Pisania, razem z Andrzejem Sosnowskim i Marcinem Szustrem, Stronie Śląskie 2020) oraz – z angielskiego przekładu – spolszczenie zaginionego opowiadania Marka Hłaski (Diabły w deszczu, Mikołów 2020). Współpomysłodawca i członek Rady Programowej Nagrody Dramaturgicznej im. Tadeusza Różewicza.

Strona A, strona B nr 126: Czy da się żyć z pisania w Polsce?

felietony / cykle CZYTLENIKÓW Artur Burszta

126. odcinek cyklu „Strona A, strona B” autorstwa Artura Burszty.

O tym, jak „zadziała się” wspólnota

Aleksandra Grzemska

Aleksandra Olszewska

Artur Burszta

Dawid Mateusz

Joanna Mueller

Juliusz Pielichowski

O autorach i autorkach

Aleksandra Grzemska

Aleksandra Olszewska

Artur Burszta

Dawid Mateusz

Joanna Mueller

Juliusz Pielichowski

Powiązania

Strona A, strona B nr 126: Czy da się żyć z pisania w Polsce?

Mapa gniewu. Rozmowa o 21 wierszach politycznych Adrienne Rich

Lekcja uważności, lekcja patrzenia

Strona A, strona B nr 125: Kadry literatury 2026

Robótka na drutach

Z pomnika w tłum i z tłumu na cokół. Wszyscy jesteśmy z Chicago

Gdzie kończy się autor, a zaczyna książka

Prawda to za mało

Po Stronie Kultury: otwarcie wydarzenia / Tomasz Broda, Artur Burszta, Dariusz Chromiec, Piotr Gilarski, Dominika Matuszak

Jeśli zabiję się dzisiaj, nie zobaczę, co może stać się jutro

Zoom Poland / Izara García Rodríguez, Juan Insua, Matthias Kniep, Simone Schröder, Hendrik Tratsaert / Aleksandra Olszewska

Strona A, strona B nr 121: Po stronie ludzi

Co mi zrobisz, jak mnie przeczytasz

Gdzie dziś kończy się literatura? Wprowadzenie do debaty „Granice literatury”

Poezja i jej SPA

Zmieszane (2020–2025)

Rozmowy na koniec: odcinek 42 Joanna Mueller

Wywrotowy potencjał kosmyka

Nagrody na koniec

Strona A, strona B nr 117: Pamięć

TransNowa Książka: Wybór stand-upów, trule, Kryptodom

Strona A, strona B nr 115: Wysoko, głęboko

Mroczna fantazja

Strona A, strona B nr 113: Nabór do Pracowni kreatywnych TransPortu Literackiego

Od zawsze moim crushem był ksiądz Baka

Strona A, strona B nr 111: Wybory w Połowie

Strona A, strona B nr 109: Biurowe książki 2024 roku

Strona A, strona B nr 108: Natura pisania

Strona A, strona B nr 107: Odkrywanie wieloznaczności

Strona A, strona B nr 106: Koniec literatury

Strona A, strona B nr 105: Co dalej?

Rozmowy na koniec: odcinek 33 Joanna Mueller

Same dreszcze

Strona A, strona B nr 104: Rusza 20 Połów. Wydaj debiutancką książkę w Biurze Literackim

Śmianko przez łzy, czyli Gryczanka superbajaderka

Strona A, strona B nr 103: Kasprzak, Siwczyk, Różewicz

Strona A, strona B, nr 102: Trzydziestka w Biurze

Strona A, strona B nr 101: Laureatki i laureaci projektów wydawniczych 2024

Strona A, strona B nr 100: Podsumowanie TransPortu Literackiego 29

Niewidka i Zobaczysko

Neuroprzekaźnik musów. O „Umalmu” Łukasza Woźniaka

Strona A, strona B nr 98: Nagrody i stypendia 2024

Poeci na nowy wiek

Pod prąd, w nieważkość. O „gatunkach anadromicznych” Karola Brzozowskiego

Strona A, strona B nr 97: TransPort Literacki 29

Strona A, strona B nr 96: Podsumowanie naboru 2024

Blade Runner 2023. O „państwach miastach i okolicach” Kamila Plicha

Strona A, strona B nr 95: Co po naborze?

Przyszłość literatury: wprowadzenie

Strona A, strona B nr 94: O debiutowaniu, nauce u mistrzów i o tym, czym jest pisanie

Moja reakcja na. O „bezoarach” Julii Jankowskiej

Strona A, strona B nr 93: Pisać każdy może

Strona A, strona B nr 92: Święta z Biurem Literackim 2023

Turbuj te kółka, turlaj! O „Regule trzech” Aleksandry Góreckiej

Historia jednego wiersza: „tsundere: podmalówka”

Rozprężanie wdrukowanych krat

Popędziłybyśmy sobie, ale pchamy wózek

Strona A, strona B nr 90: Wydaj książkę w Biurze Literackim 2024

Strona A, strona B nr 87: Podsumowanie TransPortu Literackiego 28

Strona A, strona B nr 86: Kurs na Kołobrzeg

trule (2)

trule (1)

Dwanaście rekomendacji z lipca 2023

W oku cyklonu, na ostrzu granicy

Dojrzeć międzygatunkowy transfer