Marcin Sendecki

Legnica: 14

O Legni­cy mia­łem napi­sać już daw­no i bez pośpie­chu. Ale w naj­bar­dziej odpo­wied­nim momen­cie robi­łem oczy­wi­ście coś zupeł­nie inne­go. A w ostat­nim odpo­wied­nim momen­cie bar­dzo zachwy­co­ny sie­dzia­łem w tutej­szym auto­bu­sie, w któ­rym sam spę­dzi­łem tyl­ko pięć godzin, ale róż­ni mili ludzie, któ­rych spo­tka­łem, sie­dzie­li w nim od godzin dwu­dzie­stu i mie­li sie­dzieć jesz­cze ze dwa dni. A potem cele­bro­wa­łem powrót do nad­spo­dzie­wa­nie mroź­ne­go miej­sca zakwa­te­ro­wa­nia. A potem byłem odro­bi­nę nie­dy­spo­no­wa­ny.
I oto docho­dzi szó­sta po połu­dniu cza­su lokal­ne­go, i w Legni­cy jest sie­dem godzin póź­niej, i Artur zapew­nia mnie, że choć deadli­ne mamy daw­no za sobą, to cią­gle nie­cier­pli­wie, ale i cier­pli­wie ponie­kąd cze­ka na tekst. Pró­bu­ję napi­sać więc coś w nie­ja­kim pośpie­chu. I nie jest to może zupeł­nie pozba­wio­ne sen­su, bo i Legni­ca zawsze odby­wa­ła się w pośpie­chu. Ale o tym już może kto inny, bo są to spra­wy wszyst­kim choć odro­bi­nę zorien­to­wa­nym wia­do­me.
W 1996 nic wia­do­me nie było. Niko­mu nie przy­cho­dzi­ło do gło­wy, że Euro­pej­skie Spo­tka­nia Mło­dych Pisa­rzy, czy jak to się tam nazy­wa­ło, zamie­nią się w Fort, potem Port, i że w koń­cu nawet Legni­ca zamie­ni się w zupeł­nie inne mia­stecz­ko. Ale o tym może Tomek Maje­ran, któ­ry w 1996 (czy to był na pew­no 96?) był na miej­scu, więc wszyst­ko pew­nie dobrze pamię­ta.
A wcze­śniej, musia­ła to być jesz­cze zima 1996, jeśli nie mylę się w rachun­kach, Artur zapro­sił mnie do Legni­cy na, strach powie­dzieć, nara­dę. Po czym, jak mniej wię­cej wia­do­mo, ruszy­ła dość dziar­ska seria spo­tkań pod tytu­łem bar­ba­rzyń­cy i nie, wraz z nią (czy od razu?) poja­wi­ły się miłe nisko­na­kła­do­we wydaw­nic­twa i tak dalej, i tak dalej, ale o tym już może kto inny.

Mariusz Grzebalski

Z portu do portu

Przez kil­ka ostat­nich lat byłem sta­łym gościem por­to­we­go festi­wa­lu jako jego uczest­nik bądź jako widz. Nie zda­rzy­ło się, żebym wyjeż­dżał z Legni­cy z poczu­ciem nie­do­sy­tu. Za to zawsze wra­ca­łem stam­tąd z nowy­mi książ­ka­mi i baga­żem inte­re­su­ją­cych doznań. Z oczy­wi­stych powo­dów naj­le­piej pamię­tam edy­cję z 2001 roku, któ­rą mia­łem przy­jem­ność roz­po­cząć wspól­nym wie­czo­rem autor­skim z Krzysz­to­fem Siw­czy­kiem. Czy­ta­li­śmy z łód­ki zain­sta­lo­wa­nej u dołu scho­dów, któ­re wio­dły na sce­nę ze szczy­tu widow­ni Teatru im. Hele­ny Modrze­jew­skiej. Sala była peł­na ludzi. Na miej­sce scho­dzi­li­śmy przy dźwię­kach „Tako rze­cze Zara­tu­stra” Richar­da Straus­sa.

Nie lubię sło­wa pro­mo­cja, kie­dy mówi się o książ­kach, szcze­gól­nie o książ­kach poetyc­kich, jestem jed­nak prze­ko­na­ny, że legnic­kie pre­zen­ta­cje usta­no­wi­ły w tym zakre­sie coś w rodza­ju wzor­ca dobre­go sma­ku. Bywa­ło, że nie do koń­ca odpo­wia­da­ła mi fra­ze­olo­gia ofi­cjal­nych komu­ni­ka­tów Biu­ra, wpi­su­ją­ca się w zna­ny skąd­inąd para­dyg­mat infor­ma­cji o słyn­nych auto­rach oraz ich świet­nych książ­kach. Nie zda­rzy­ło się jed­nak, żebym miał poczu­cie uczest­nic­twa w czymś fin­go­wa­nym, czym rzą­dzi inte­res „urzęd­ni­ków od kul­tu­ry” albo zim­no kal­ku­lo­wa­ny plan finan­so­wy. Legnic­ki festi­wal był – i w tym widzę jego szcze­gól­ne zna­cze­nie – miej­scem auten­tycz­nych spo­tkań. Spo­tkań poetów z czy­tel­ni­ka­mi, róż­no­rod­nych spo­so­bów upra­wia­nia i publicz­ne­go pre­zen­to­wa­nia poezji oraz – co wbrew pozo­rom nie jest bez zna­cze­nia – poetów z poeta­mi.

Nie­wąt­pli­we tych ostat­nich nie da się powtó­rzyć we Wro­cła­wiu. Były jedy­ne, ponie­waż były pierw­sze. Spo­ro z zawar­tych w Legni­cy zna­jo­mo­ści prze­kształ­ci­ło się w trwa­łe wię­zy kole­żeń­skie, cze­mu zna­ko­mi­cie przy­słu­ży­ła się nie­ofi­cjal­na część por­to­wych imprez.

Jed­nak już zawsze Legni­cę będę koja­rzyć przede wszyst­kim z miesz­ka­niem Marze­ny i Artu­ra Bursz­tów na uli­cy Księ­ży­co­wej, w któ­rym Biu­ro mia­ło przez te wszyst­kie lata swo­ja sie­dzi­bę. Myślę, że wła­śnie ono naj­le­piej poka­zu­je, na czym pole­gał legnic­ki feno­men. To, że w nie­wiel­kiej miej­sco­wo­ści, mając do dys­po­zy­cji bar­dzo ogra­ni­czo­ne środ­ki, Artur zało­żył wydaw­nic­two, któ­re z cza­sem zyska­ło ogól­no­pol­ską ran­gę, a jego dzia­łal­ność w zna­czą­cy spo­sób wykro­czy­ła poza stan­dard wypra­co­wa­ny przez tego typu pod­mio­ty. Bez dużych pie­nię­dzy, bez zaple­cza loka­lo­we­go i sprzę­to­we­go. Bez pani sekre­tar­ki i spe­cja­li­sty od mar­ke­tin­gu. Bez medial­nej tuby. A jak­że pro­fe­sjo­nal­ne!

Pry­wat­ne miesz­ka­nie słu­ży­ło za pra­cow­nie kom­pu­te­ro­wą, przy­go­to­wal­nię poli­gra­ficz­ną, maga­zyn i punkt wysył­ki wydaw­nictw. Kie­dy z per­spek­ty­wy cza­su patrzę na pra­cę, któ­rą w nim wyko­na­no, nie jestem w sta­nie prze­ce­nić samo­za­par­cia i mobil­no­ści pomy­sło­daw­cy, a jed­no­cze­śnie głów­ne­go reali­za­to­ra por­to­we­go pro­jek­tu. Pro­jek­tu, któ­ry w moim prze­ko­na­niu jest mode­lo­wym przy­kła­dem dzia­łal­no­ści non-pro­fit w sfe­rze kul­tu­ry.

Ale żegna­jąc Legni­cę, żegnam nie tyl­ko mia­sto i for­mu­łę, któ­ra wie­lu z nas pozwo­li­ła zostać, że uży­ję słów Pio­tra Som­me­ra, „tubyl­ca­mi poezji”. Żegnam rów­nież odbior­ców, bez któ­rych my, auto­rzy, ist­nie­je­my tyl­ko poten­cjal­nie. Wro­cław­skie­mu por­to­wi, kole­żan­kom i kole­gom życzę rów­nie wyro­bio­nej i odda­nej publicz­no­ści jak legnic­ka.

Jak wia­do­mo, w każ­dym por­cie wie­le się dzie­je. Każ­dy port ma swo­je biu­ro, któ­re regu­lu­je życie mary­na­rzy z cumu­ją­cych w nim stat­ków. Cie­szę się, że w towa­rzy­stwie zna­ko­mi­tej zało­gi mia­łem przy­jem­ność wie­lo­krot­nie cumo­wać wła­śnie w Legni­cy.

Jerzy Jarniewicz

Przyszli Irlandczycy

„Con­fet­ti Bel­fa­stu” (jest taki wiersz Car­so­na) koń­czy się – po pol­sku – „kano­na­dą zna­ków zapy­ta­nia”, cze­mu w irlandz­kiej angielsz­czyź­nie odpo­wia­da a fusil­la­de of question marks. Jak­że odmien­ne są te zna­ki prze­stan­ko­we od kano­na­dy fre­ne­tycz­nych wykrzyk­ni­ków, któ­re padły już nie ze sce­ny, ale z widow­ni, zamy­ka­jąc we wrze­śniu 1998 roku wie­czór autor­ski dwóch Irland­czy­ków, Cia­rána Car­so­na i Micha­ela Lon­gleya. Obaj pano­wie zje­cha­li do Legni­cy z Bel­fa­stu, dając począ­tek dłu­giej serii corocz­nych spo­tkań z tym, co – nie bawiąc się w geo­po­li­tycz­ną popraw­ność (Anglik, nie Anglik?) – nazwa­li­śmy wkrót­ce „poezją z Wysp”, a co zaser­wo­wa­li nam szczo­drze Douglas Dunn i Cra­ig Raine w 1999, R.S. Tho­mas (pośmiert­nie) w 2000, Don Pater­son i Cia­rán Car­son (ponow­nie) w 2001, Mark Ford i Ste­phen Romer w 2002, Simon Armi­ta­ge i Glyn Maxwell w 2003, a wszyst­ko to z wiel­ką pomo­cą nasze­go przy­ja­cie­la z war­szaw­skie­go Bri­tish Coun­cil, Catha­la McCa­be­’a. Wie­czór irlandz­ki Car­so­na i Lon­gleya – któ­rym asy­sto­wa­li­śmy wraz z Pio­trem, przy­siadł­szy gdzieś w rogu sce­ny – był anglo­ję­zycz­nym debiu­tem Legni­cy, nie ogra­ni­czył się jed­nak do języ­ka Dougla­sa Fair­ban­ka i Sida Vicio­usa. Po kil­ku prze­czy­ta­nych wier­szach („gdy­by język mówił, o czym wie gło­wa, nikt nie był­by niko­mu bliź­nim”), Cia­rán nie­spo­dzie­wa­nie dobył zza pazu­chy flet, zagrał na nim kil­ka nut i zaśpie­wał w sta­rym cel­tyc­kim języ­ku Irlan­dii. Sens słów gdzieś nam umy­kał, choć Cia­rán tłu­ma­czył treść pio­se­nek, w któ­rych za każ­dym razem ktoś gdzieś na zawsze wyjeż­dżał, z kimś się na zawsze żegnał, od kogoś na zawsze coś poży­czał. Piotr, któ­ry sie­dział obok mnie, szep­nął ści­cha­pęk coś po rosyj­sku, gdzieś w powie­trzu usły­sza­łem zagu­bio­ny cze­ski zaimek, rzu­co­ny zresz­tą w odpo­wie­dzi na jakiś dol­no­nie­miec­ki pytaj­nik i wia­do­mo było, że wie­czór nie skoń­czy się w żad­nym z kon­fe­ren­cyj­nych języ­ków Euro­py. Kie­dy w Masce spo­rzą­dza­no już bilans dzien­nych zysków i strat, w bocz­nej sal­ce naprze­ciw­ko toa­let, sie­dział jesz­cze Cia­rán nad szklan­ką szar­lot­ki, prze­chrzczo­nej zresz­tą, chy­ba przez Ada­ma, na car­son­kę, choć może nie była to car­son­ka, ale tomik wyda­nych wła­śnie w Legni­cy pol­skich prze­kła­dów jego wier­szy pod zaci­na­ją­cym się suge­styw­nie tytu­łem Tak, tak. Sie­dział więc Cia­rán przy sto­li­ku, sie­dział nie sam, sie­dział naprze­ciw­ko i śpie­wał w irlandz­ko-pol­skim duecie: non, je ne regret­te rien. Nie pyta­łem go, na ile poważ­na była to dekla­ra­cja, ale jestem pewien, że nicze­go z tego wie­czo­ru Cia­rán nie regret­te, gdyż po trzech latach przy­je­chał zno­wu do Legni­cy, tym razem z gra­ją­cą na skrzyp­cach żoną.

Wyda­wa­ło się, że jego irlandz­ki przy­ja­ciel, siwo­wło­sy Micha­el Lon­gley, któ­re­go z racji postu­ry moż­na by uznać za żubra z pół­noc­no­ir­landz­kich matecz­ni­ków (gdy­by w Irlan­dii żyły żubry, a Bel­fast ota­cza­ły matecz­ni­ki), narzu­ci spo­tka­niu olim­pij­ski ton. Ale gdzie tam! Micha­el kon­tra­punk­to­wał dosto­jeń­stwo swo­jej kon­sty­tu­cji cel­ny­mi komen­ta­rza­mi nasy­co­ny­mi kla­row­ną jak gór­ska woda iro­nią. A dru­gie­go dnia, mimo że w wypeł­nio­nej po brze­gi sali nad Maską pozo­sta­ły tyl­ko nie­nu­me­ro­wa­ne miej­sca na pod­ło­dze, wci­snął się na kon­cert Świe­tlic­kie­go i Trza­ski i, jak mi się zwie­rzył, miał wra­że­nie, że jest na kon­cer­cie w jed­nym z noc­nych klu­bów w Bel­fa­ście. Mimo pozo­rów (Świe­tlik z Trza­ską na Shan­kill Road?), nie było to złu­dze­nie: od piąt­ku Legni­ca mówi­ła Bel­fa­stem. Seo do sla­in­te!

Dariusz Sośnicki

Tak było

Port prze­no­si się do Wro­cła­wia. Może Legni­ca nie znik­nie teraz cał­kiem z lite­rac­kiej mapy Pol­ski, ale na pew­no będzie musia­ła się zado­wo­lić nie­po­rów­na­nie skrom­niej­szym sta­tu­sem i wspo­mnie­nia­mi z cza­sów, gdy była metro­po­lią. Bo była. Jest co wspo­mi­nać. Mia­ła swo­ją pol­sko­ję­zycz­ną dru­ży­nę i odwie­dza­li ją goście z innych czę­ści Euro­py. Byli wśród nich napraw­dę zna­ko­mi­ci pisa­rze. Widzia­łem ich na sce­nie Teatru im. Hele­ny Modrze­jew­skiej, słu­cha­łem ich wier­szy, nie może być mowy o pomył­ce. Pra­wie każ­dy z nich wyjeż­dżał stąd z nową książ­ką. I zaraz stu­den­ci lite­ra­tu­ry w róż­nych miej­scach świa­ta musie­li wcią­gać te książ­ki do swo­ich biblio­gra­fii i wymie­niać Legni­cę obok Lon­dy­nu, Bel­fa­stu, Pra­gi, Lubla­ny i Nowe­go Jor­ku.

Bohdan Zadura

Dwie Legnice

Jecha­łem na zachód, żeby zna­leźć się na wscho­dzie. Cedry­ko­wie, Lubie­niec­cy, Szczor­so­wie, Tulej­ko­wie – Legni­ca, Bole­sła­wiec, Sta­re Jaro­sze­wi­ce, War­ta Bole­sła­wiec­ka… Pierw­szy raz gdzieś w latach sie­dem­dzie­sią­tych, samo­cho­dem, kie­dy jaz­da samo­cho­dem spra­wia­ła mi przy­jem­ność – jeśli moż­na mówić o przy­jem­no­ści pro­wa­dze­nia pod czuj­nym okiem żony i teścio­wej, nie odry­wa­ją­cych wzro­ku od czer­wo­ne­go paska szyb­ko­ścio­mie­rza i nie przyj­mu­ją­cych do wia­do­mo­ści, że im kró­cej jest się na dro­dze, tym praw­do­po­do­bień­stwo wypad­ku jest mniej­sze. Nie pamię­tam już, jaka była bez­piecz­na szyb­kość w poję­ciu więk­szo­ści tej pię­cio­oso­bo­wej spo­łecz­no­ści uwię­zio­nej na dobrych osiem godzin w bla­sza­nym pudeł­ku, ale mia­łem zna­ne sobie od uro­dze­nia poczu­cie, że jestem w zde­cy­do­wa­nej mniej­szo­ści. Jeśli na ska­li szyb­ko­ścio­mie­rza było 160, to prze­cież zosta­ło ono tam umiesz­czo­ne nie dla ozdo­by, nie, demon szyb­ko­ści aż tak bar­dzo mnie nie kusił, 100 kilo­me­trów na godzi­nę abso­lut­nie mnie satys­fak­cjo­no­wa­ło, no, 90 też wła­ści­wie było do przy­ję­cia. Doje­cha­li­śmy do Wro­cła­wia, mia­łem mieć za sobą (przed sobą) auto­stra­dę. Nawet kobie­ty powin­ny wie­dzieć, że auto­stra­dy są po to, żeby jechać szyb­ko. Moja pierw­sza w życiu auto­stra­da, jak­by to powie­dzieć? Naj­gor­szy odci­nek dro­gi na całej 550 kilo­me­tro­wej tra­sie.

To nie mia­ły być nale­śni­ki, nale­śni­ki to łatwi­zna. To mia­ły być pie­ro­gi. Każ­dy głu­pi potra­fi usma­żyć nale­śni­ki. Choć nie na każ­dej patel­ni. Pie­ro­gi wyma­ga­ją dużo wię­cej i bie­gło­ści w pal­cach, i cier­pli­wo­ści, i cha­rak­te­ru. Przy sma­że­niu nale­śni­ków moż­na palić papie­ro­sy, moż­na czy­tać haiku, a nawet tro­chę dłuż­sze wier­sze, moż­na z dosko­ku oglą­dać tele­wi­zję. Odro­bi­nę gorzej z tele­fo­na­mi, bo te łatwiej jed­nak odbie­rać przy pie­ro­gach; nic się nie spa­li, naj­wy­żej cia­sto zrzed­nie. W pewien spo­sób nale­śni­ki są odtwór­cze, samo­pow­ta­rzal­ne, na pew­nym eta­pie zme­cha­ni­zo­wa­ne (w koń­cu po coś wyna­le­zio­no mik­ser).

To mia­ły być pie­ro­gi i wino. Tak to sobie wymy­śli­łem rok wcze­śniej, w 1997 roku. Że pisa­nie wier­szy jest czymś na kształt lepie­nia pie­ro­gów czy robie­nia wina. I ubz­du­ra­łem sobie, że jak pie­ro­gi mogą komuś sma­ko­wać, tak samo mogą sma­ko­wać komuś wier­sze. Że się dzie­li z ludź­mi tym, co się umie robić. Coś dla cia­ła i coś dla ducha. Sza­leń­stwo pięć­dzie­się­cio­lat­ka, któ­ry posta­no­wił nakar­mić publicz­ność. No to ile tych pie­ro­gów by trze­ba było ule­pić? Tysiąc? 150 lepi­łem już za jed­nym podej­ściem, ale tysiąc? W trak­cie spo­tka­nia autor­skie­go? Goto­wać na sce­nie? Ile by to musia­ło trwać. Pie­ro­gi odpa­dły. A wino, wino było w piw­ni­cy. Też go nie powin­no zabrak­nąć. Tyl­ko co, gąsior wieźć pocią­giem? Prze­le­wać do jakichś pla­sty­ków? Odpa­dło wino, parę dni przed For­tem. Gdy­by wino mogło być ze skle­pu, to pie­ro­gi mogły­by być z gar­ma­żer­ki. Zosta­ły nale­śni­ki.

Sma­ży­łem je w domu w przed­dzień wyjaz­du, im bli­żej koń­ca, tym z mniej­szym entu­zja­zmem. W folię alu­mi­nio­wą i do tor­by. Żół­ty ser, szyn­kę i papry­kę kupi się w Legni­cy. Ile? – pyta Artur. Skąd mam wie­dzieć, ile na wagę? Nie pomy­śla­łem. W kawał­ku, czy pokro­jo­ne? Jasne, że pokro­jo­ne. 150 pla­strów szyn­ki, 150 pla­strów sera, z pięt­na­ście czer­wo­nych papryk. Pla­ster szyn­ki, pla­ster sera, tro­chę papry­ki i w koper­tę. I w koper­tę. Czy się zdą­ży? Niby taka pro­sta rzecz poskła­dać, a też trwa. – Mar­cin ci będzie poma­gał – mówi Artur. Butla gazo­wa. Dwie butle? Dwie patel­nie? Świet­ny pomysł był z Mar­ci­nem. Nie pamię­tam, co czy­ta­łem, pew­nie Noc poetów, bo dłu­go, a pamię­tam okrzyk z sali: – Mar­ci­nie, tu też by się coś zham­ka­ło! A czy mogą być wege­ta­riań­skie?

Te nale­śni­ki przy­le­pi­ły się do For­tu. Mia­ły być, prze­pra­szam, głę­bo­kie, sta­ły się medial­ne; w koń­cu łatwiej do gaze­ty napi­sać, że poeci sma­ży­li w Legni­cy nale­śni­ki, niż napi­sać, jakie wier­sze czy­ta­li.

To byli pro­ści ludzie, mówi­li, jak sły­sze­li, a jak sły­sze­li, to moż­na było poznać po ich mowie. Po ich mowie moż­na było poznać, że koń­czy­li rosyj­skie szko­ły powszech­ne, że mie­li za sąsia­dów Ukra­iń­ców i Bia­ło­ru­si­nów, że zanim zna­leź­li się na zacho­dzie, zali­czy­li Kazach­stan. Po ich mowie moż­na było poznać, że oglą­da­ją bra­zy­lij­skie seria­le i tele­wi­zyj­ne pro­gra­my infor­ma­cyj­ne. Pani Mar­ga­ret That­cher była dla bab­ci panią Kaczor. Ach, jakim prze­kształ­ce­niom ule­ga­ły w ich ustach na przy­kład nazwy leków! Nie moż­na było z nimi poga­dać o lite­ra­tu­rze, to kie­dy Boh­dan ma ten wykład? – pyta­li mnie, a ja wie­dzia­łem, że mógł­bym mieć kło­po­ty z wytłu­ma­cze­niem, co to jest wie­czór autor­ski. Ale moż­na było tyl­ko słu­chać. Bab­cia, kie­dy jesz­cze mówi­ła, pamię­ta­ła imio­na, co tam imio­na, pamię­ta­ła daty wszyst­kich ślu­bów w rodzi­nie i daty uro­dzin wszyst­kich swo­ich wnu­ków i pra­wnu­ków i daty śmier­ci, bo jak się żyje pra­wie sto lat, to i tra­ge­die muszą się przy­da­rzyć. Moż­na było słu­chać i o wypra­wach na węgier­skie i jugo­sło­wiań­skie baza­ry, nie mówiąc już o legnic­kim tar­gu, któ­ry pro­spe­ro­wał za przy­czy­ną Armii Czer­wo­nej, i o kole­jar­skich cza­sach Kost­ka, kie­dy choć w jed­nym blo­ku ZSRR to była zagra­ni­ca. I kie­dy jesz­cze, poza bab­cią, byli na cho­dzie, moż­na było jechać gdzieś pod Bole­sła­wiec na jago­dy, któ­rych zbie­ra­ło się całe wia­dra. A jeść i pić było trze­ba, bo tu nie było prze­proś.

Zanim nie prze­nie­śli się na Stryj­ską, do blo­ku po Armii Czer­wo­nej, miesz­ka­li przy Czar­niec­kie­go. To prze­lo­to­wa uli­ca, a kamie­ni­ca przy­po­mi­na­ją­ca war­szaw­ską Pra­gę z oko­lic Brze­skiej. Zaka­cza­wie? Któ­reś tam pię­tro, sracz na pół­pię­trze dla dwóch pię­ter. Dziec­ko myło się (było myte) w meta­lo­wej misce (wodę grza­ło się na gazie). Widok z kuch­ni (tam przy luf­ci­ku pali­łem papie­ro­sy) na jakieś cegla­ne mury, zwień­czo­ne tłu­czo­nym szkłem. Rawicz? Z dru­giej stro­ny widok na okna, ze sta­ry­mi kobie­ta­mi jak dzień dłu­gi wysia­du­ją­cy­mi w oknach. Tro­chę w lewo skwe­rek z rachi­tycz­ny­mi drze­wa­mi, posto­jem tak­só­wek i szpi­ta­lem (der­ma­to­lo­gicz­nym). Dziw­ny zapach w powie­trzu, nie tyl­ko w miesz­ka­niu, ale w całym mie­ście. Mia­sto upstrzo­ne baret­ka­mi na obcych mun­du­rach, ofi­ce­ro­wie noszą­cy pla­sty­ko­we tor­by z zaku­pa­mi. Tabor samo­cho­do­wy, jak­by do Legni­cy wró­ci­ła z Cze­cho­sło­wa­cji armia, któ­ra jecha­ła tam przez Puła­wy w sierp­niu 1968 roku. Bez­pań­skie psy i bez­pań­skie dzie­ci. Mnó­stwo sta­rych ludzi, o laskach, o kulach. W par­ku też, dokąd cho­dzi­łem z dziec­kiem na spa­ce­ry. Kosz­mar­ny sen orto­pe­dy. Sen Karo­la Mark­sa o Man­che­ste­rze (do cze­goś piję, piję do wier­sza „Odwie­dzi­ny krew­nych”). Pewex lepiej zaopa­trzo­ny niż w moim mie­ście. Zwy­kłe skle­py lepiej zaopa­trzo­ne, w Legni­cy kupo­wa­ło się her­ba­tę (Assam, na wagę). Było, i było. Tak było. Zasnąć, nim inni zachra­pią. Lata osiem­dzie­sią­te. Nie­da­le­ko par­ku pogo­to­wie ratun­ko­we. Po śmier­ci ojca na zawał bałem się zawa­łu, więc na wszel­ki wypa­dek krę­ci­łem się w pobli­żu.

Za jakiś czas zaczą­łem tu przy­jeż­dżać pocią­giem. Sam. W pierw­szych latach w Kiel­cach dosia­dał Krzysz­tof Jawor­ski. W 98 w Legni­cy byli Lon­gley i Car­son, jakieś dziw­ne poczu­cie bli­sko­ści z Lon­gley­em. Zazwy­czaj wra­ca­łem albo noc­nym pocią­giem do Lubli­na, albo przez War­sza­wę, wte­dy przez Łódź. W Śród­miej­skim Forum Kul­tu­ry z zasko­cze­nia, po dwóch piwach, czy­ta­łem wier­sze Lon­gleya?

Dzię­ki For­to­wi Legni­ca odmłod­nia­ła? Sta­re zna­jo­me po roku? Gabry­sia, Agniesz­ka? Dzię­ki Por­to­wi Legni­ca wypięk­nia­ła? Poczu­cie bli­sko­ści? Ktoś się cie­szy na twój widok? Nawet jeśli to złu­dze­nie, to pięk­ne.

Teraz pierw­szy raz przy­cho­dzi mi do gło­wy, że zna­łem w Legni­cy dwie Wero­ni­ki. Bab­cię swo­jej żony, Wero­ni­kę Cedryk, i pierw­szą cór­kę Artu­ra. Tę pierw­szą od sta­ro­ści, tę dru­gą – choć zoba­czy­łem ją dużo póź­niej – od nie­mow­lęc­twa. Cza­sy się zmie­nia­ją, nie tyl­ko dla­te­go, że ta dru­ga ma już star­szą od sie­bie tam­tej sio­strę, Domi­ni­kę. Cza­sy się zmie­nia­ją, bo w tam­tym 98 roku do gło­wy by mi nie przy­szło, że może nie wypa­da, żeby mała dziew­czyn­ka rzu­ca­ła ci się na szy­ję. D.J. Enri­ght o czymś takim napi­sał wiersz.

Bab­cia Cedrycz­ka, jak na nią mówio­no, umar­ła w stycz­niu 2000 – do 100 lat tro­chę jej zabra­ło, jeden z jej zię­ciów – Józef Lubie­niec­ki ze Sta­rych Jaro­sze­wic (nie wiem cze­mu, mówi­li na nie Sta­re Jasiow­ce) dużo wcze­śniej (palił wię­cej niż ja, słu­chał Wol­nej Euro­py), dru­gi Kostek, w sierp­niu 2003. Kolej­ny zięć, a mój teść, we wrze­śniu 2003. To za spra­wą Kon­stan­te­go Tulej­ki te dwie Legni­ce się spo­tka­ły – któ­re­goś roku, może 97, kie­dy i Artur wyszedł po mnie na sta­cję, i on.

Marcin Świetlicki

Czwartki

Lek­tu­ry wzię­te w podróż: Cho­ro­mań­ski „W rzecz
wstą­pić”, Bloch „Psy­cho­za” i Tka­czy­szyn-Dyc­ki
„Przy­czy­nek do nauki o nie­ist­nie­niu”, wszyst­ko
z prze­szło­ści, bo podróż zazwy­czaj
to jest cofa­nie fil­mu, zwłasz­cza kie­dy jedzie
się tyłem do kie­run­ku, czwar­tek, mie­siąc kwie­cień,
nie­któ­re liście już się decy­du­ją,
nie­któ­re jesz­cze się zasta­na­wia­ją.
Oprócz ksią­żek w ple­ca­ku jest pre­zent od Ewy
– pły­ta z ham­bur­skich kon­cer­tów the Beatles,
bra­ku­ją­cy ele­ment. Jesz­cze zanim peron
– to papie­ro­sa, potem się obej­rzeć,
zoba­czyć, rzad­ko, coraz rza­dziej się
dostrze­ga, a tu – pro­szę – zoba­czy­ło się.

Skle­jam urwa­ny film, otwie­ram
list zakle­jo­ny.

* * *

ja nie wie­rzę że mia­sta to nie ludzie mia­sta to ludzie mia­sto
legni­ca to artur bursz­ta nic wię­cej mnie z mia­stem legni­ca nie
wią­że oprócz bursz­ty jego żony i córe­czek co cudow­ne są jeże­li
bursz­ta nie legni­ca to kocham wro­cław bursz­ta jest jak armia
radziec­ka przy­szedł i odszedł przy­cho­dzi­my i odcho­dzi­my z legni­cy
pamię­tam bursz­tę bursz­to­wą i ich córecz­ki już tam nie poja­dę bo
nikt mnie nie zapro­si

Tadeusz Pióro

Psie Pole

Psie Pole

Maje­ran nad­bił Jawor­skie­go, lecz nie­na­sy­co­ne psy
dosta­ły man­to od machi­ny wojen­nej Grześ­ka Wró­blew­skie­go.
Mar­ta Pod­gór­nik poka­za­ła zauro­czo­nym opor­tu­ni­stom
co to melo­de­kla­ma­cja i zmo­gła for­tecz­ne­go tyra­na
z języcz­kiem. Kaf­ka roz­ło­żył na łopat­ki Raine­’a, lecz
cóż, Miloš Dole­žal roz­niósł obu na sza­blach tak, że mie­li się
z pysz­na. Baran zadał śmier­cio­no­śny cios Ciem­nia­kom
i ich wier­nym pie­skom i zjadł Pater­so­na z roga­mi.
Ślą­ska szko­ła życia nie potra­fi­ła oprzeć się dele­ga­cji
z Wysp Bry­tyj­skich, któ­ra star­ła ją na puch.
Som­mer roz­bił Fan­to­ma­sa w drob­ny mak, a Sosnow­ski
obró­cił Zawa­dę w perzy­nę. Pychę Bie­drzyc­kie­go
poskro­mi­li Wil­czyk i Dyc­ki. Zaku­sy Pió­ry
ukró­ci­li Car­son i Lon­gley namięt­nym poca­łun­kiem,
lecz gra­ją­cy na czte­ry ręce Douglas Dunn wrze­pił
tęgie baty zapal­czy­wym chłop­com ze szma­rag­do­wej wyspy.
Zanim Ham­ka­ło zdo­łał osio­dłać Jar­nie­wi­cza poto­mek Lar­ki­nów
przy­tarł rogów Irland­czy­kom i Kry­nic­kie­mu. Zadu­ra
owi­nął sobie wokół pal­ca Hone­ta, któ­re­mu Pod­sia­dło
też zadał bobu. Mar­cin Świe­tlic­ki wziął za frak Wil­czy­ka,
lecz radość krót­ko trwa­ła, bo Anna Pod­cza­szy roz­gro­mi­ła
go do szczę­tu. Fie­dor­czuk ucię­ła łeb Pio­tro­wi Som­me­ro­wi,
ale Kobier­ski poko­nał ją jej wła­sną bro­nią. Fan­to­mas
spa­cy­fi­ko­wał Bara­na, wbi­ja­jąc go na pal, Guto­row
poił Pod­sia­dłę pio­łu­nem, pie­kąc go na wol­nym ogniu
pod­czas gdy Siw­czyk stłukł Fok­sa na kwa­śne jabł­ko.
Grze­bal­ski dał Susce fan­gę w nos i kamień na kamie­niu
nie pozo­stał z całe­go miste­rium. Wie­de­mann zalał
sadła za skó­rę poetom cze­skim, któ­rych zła­pa­ła czkaw­ka.
Boh­dan Zadu­ra, wzię­ty w dwa ognie przez Irland­czy­ków
poje­chał do Puław po bim­ber. Vasa
wziął w kocioł Mache­ja, Pió­rę i Maj­zla,
Pod­gór­nik wpę­dzi­ła Hone­ta do trum­ny – sło­wo po sło­wie
jak się nale­ży – a Siw­czyk tyl­ko darł pasy
z Sosnow­skie­go. Po sro­giej rąba­ni­nie
Maje­ran skró­cił Kaf­kę o gło­wę
Pió­ro zmiótł z powierzch­ni zie­mi Fok­sa, Ślą­za­cy
zaszlach­to­wa­li i wykrwa­wi­li war­sza­wia­ków, Dyc­ki
poło­żył tru­pem Fie­dor­czuk i dłu­go nurzał się we krwi
swo­jej ofia­ry, Baran posta­wił wło­sy na sztorc i ruszył
na Som­me­ra, lecz skoń­czy­ło się to kolej­nym poema­tem.
Pew­ne­go dnia Bursz­ta nakrył Legni­cę bia­łym prze­ście­ra­dłem
i poło­żył noga­mi w stro­nę wybu­chu.

Wojciech Bonowicz

Chwała

Podob­no jeste­śmy świa­to­wą potę­gą w dzie­dzi­nie poezji. Ale wydaw­ców, któ­rzy w to wie­rzą, mamy jak na lekar­stwo. Może nawet nie­któ­rzy cha­dza­ją do kościo­ła poezji w nie­dzie­le. Ale cóż z tego? Wia­ra bez uczyn­ków jest mar­twa – powia­da Pismo. Wsty­dli­wie zapa­la­my Bogu poezji świecz­kę, a molo­cho­wi pro­zy usy­pu­je­my wyso­kie kop­ce z ogar­ków.

Chwa­ła więc tym nie­licz­nym, któ­rzy jed­nak uwie­rzy­li i swą wia­rę prze­ku­li w czyn. Jest w Pol­sce kil­ka miejsc, w któ­rych jesz­cze publi­ku­je się zbio­ry wier­szy. Pro­jekt legnic­ki, któ­ry tu chwa­li­my, wyróż­nia się na ich tle ambi­cją, by poezję współ­cze­sną, teraz pisa­ną, nie tyl­ko wyda­wać, ale też – komen­to­wać oraz popu­la­ry­zo­wać. Przy­znam, że jako autor odczu­wam pew­ne zaże­no­wa­nie na widok pocz­tó­wek z moją wła­sną twa­rzą lub płyt z nagra­nym moim gło­sem. Ale już pocz­tów­ki z twa­rza­mi kole­ża­nek i kole­gów wca­le mnie nie zawsty­dza­ją, a nawet dają w myślach pew­ną przy­jem­ność.

Artu­ro­wi Bursz­cie uda­ło się stwo­rzyć coś, co egzy­stu­je inten­syw­nie na sty­ku realu i wir­tu­alu. Z jed­nej stro­ny – jeź­dzi­my z nim pod strze­chy, na spo­tka­nie mło­dzie­ży z gim­na­zjów, szkół zawo­do­wych, lice­ów czy sym­pa­tycz­nych pań i panów z klu­bu Pozy­tyw­ka. Z dru­giej – nasze książ­ki i wier­sze są dostęp­ne o każ­dej porze dnia i nocy z naj­od­le­glej­szych zakąt­ków kra­ju, kon­ty­nen­tu i świa­ta. W odróż­nie­niu od sze­re­gu akcji lite­rac­kich, któ­re poja­wi­ły się w ostat­nim dzie­się­cio­le­ciu, pro­jek­to­wi legnic­kie­mu uda­ło się pozo­sta­wić mate­rial­ne śla­dy w posta­ci ksią­żek.

Chwa­ła tym, któ­rzy uwie­rzy­li i prze­ku­li.

Tomasz Majeran

Gdzie jest Sendecki?

Dzwo­ni Artur i mówi, że tyl­ko ja albo Sen­dec­ki. Ja mówię, że lepiej Sen­dec­ki, a Artur, że nie wie, czy go zła­pie. To ja mówię, żeby ktoś inny, bo nie­wie­le pamię­tam, a Artur, że nie ma niko­go i mam wziąć anto­lo­gię 14.44, bo na koń­cu są pro­gra­my, to sobie przy­po­mnę. A cze­mu tyl­ko ja albo Sen­dec­ki? – chwy­tam się brzy­twy. Bo wyście byli od same­go począt­ku. No tak. Czy­li mam sobie powspo­mi­nać, bo Artur nie może zła­pać Sen­de­ka. Mam nadzie­ję, że go w koń­cu dorwie.

*

Głu­pia spra­wa. Napraw­dę nie­wie­le pamię­tam. Tro­chę aneg­dot, ale z data­mi, to już cał­kiem cien­ko. Naj­bar­dziej pod­sta­wo­wych fak­tów nie pamię­tam, za to kil­ka dru­go­rzęd­nych histo­ry­jek owszem, jak naj­bar­dziej. Za żad­ne skar­by nie mogę sobie na przy­kład przy­po­mnieć, kto mnie zapro­sił na I Nie­miec­ko-Pol­skie Spo­tka­nia Mło­dych Pisa­rzy. Nawet nie wiem teraz, czy napraw­dę były pierw­sze, a nie dru­gie albo trze­cie nawet. Chy­ba Romek Pra­szyń­ski. Głu­pia spra­wa, napraw­dę nie pamię­tam. Na pew­no nie Sen­dec­ki, bo jego pozna­łem dopie­ro na tej impre­zie. Nie przy­po­mi­nam sobie zresz­tą, żeby Sen­dec­ki kie­dy­kol­wiek i gdzie­kol­wiek mnie zapra­szał, co nie zna­czy, że mnie nie zapra­szał. Mam nadzie­ję, że Bursz­ta go dorwie.

*

Miło­śni­ków war­stwy fak­to­gra­ficz­nej zmu­szo­ny jestem ode­słać do poema­tów Tade­usza Pió­ro i Boh­da­na Zadu­ry. W żad­nym razie do liry­ki Sen­dec­kie­go.

*

Na począt­ku byłem cokol­wiek zdzi­wio­ny, że Niem­cy, któ­rzy uczest­ni­czy­li w Nie­miec­ko-Pol­skich Spo­tka­niach Mło­dych Pisa­rzy, są tak bar­dzo mło­dzi i – hm – nie­wy­ro­bie­ni lite­rac­ko. To, co dla nas (dla nas – czy­li pol­skich uczest­ni­ków Spo­tkań – np. Sen­dec­kie­go) było oczy­wi­sto­ścia­mi nie war­ty­mi dys­ku­sji, dla nich było odkry­wa­niem nowych lite­rac­kich kosmo­sów. Weź­my przy­kład: prze­kła­dy.

Spo­tka­niom towa­rzy­szy­ły warsz­ta­ty, pod­czas któ­rych Pola­cy tłu­ma­czy­li Niem­ców, a Niem­cy Pola­ków. Zaba­wa dość kar­ko­łom­na, bo żaden z pol­skich lite­ra­tów nie znał wystar­cza­ją­co dobrze nie­miec­kie­go, ani tym bar­dziej żaden z nie­miec­kich lite­ra­tów – pol­skie­go. Po angiel­sku i na migi dowia­dy­wa­li­śmy się, co poeta chciał powie­dzieć, a następ­nie „tłu­ma­czy­li­śmy”. Jeże­li te prze­kła­dy mają cokol­wiek wspól­ne­go z ory­gi­na­ła­mi, to chy­ba tyl­ko dla­te­go, że w zaba­wie dziel­nie poma­ga­ły nam zupeł­nie przy­stoj­ne ger­ma­nist­ki, któ­re orga­ni­za­to­rzy zapra­sza­li na naszą impre­zę. Owo­cem warsz­ta­tów była anto­lo­gia, któ­rej tytu­łu nie pamię­tam.

*

17 paź­dzier­ni­ka 1996 roku wie­czo­rem spo­ty­kam w Bole­sła­wo­wie naj­przy­stoj­niej­szą z ger­ma­ni­stek. Na kola­cję były plac­ki po węgier­sku, na Pod­ha­lu zna­ne jako plac­ki po zbój­nic­ku, a na Węgrzech i wśród zbój­ni­ków chy­ba cał­kiem nie­zna­ne.

*

Dla mnie rze­czą zupeł­nie natu­ral­ną i nie pod­le­ga­ją­cą więk­szej dys­ku­sji był na przy­kład fakt, że jeże­li utwór ory­gi­nal­ny się rymu­je, to prze­kład w zasa­dzie też powi­nien się rymo­wać. Z nie­ja­ką kon­ster­na­cją odno­to­wa­łem póź­niej, że w anto­lo­gii, któ­rej tytu­łu nie pamię­tam, zna­lazł się pięt­na­sto­li­nij­ko­wy sonet bez rymów pod­pi­sa­ny moim nazwi­skiem. Pytam Niem­ców dla­cze­go 15 lini­jek, kie­dy w ory­gi­na­le jest 14 lini­jek. Dla­cze­go bez rymów, sko­ro w ory­gi­na­le są rymy. Bo nie­miec­ki jest dłuż­szy i koń­czy się cza­sow­ni­ka­mi. Sku­ba­ny far­ciarz Sen­dec­ki, on nie miał tych pro­ble­mów – pisał wte­dy krót­ko i bez rymów. Mam nadzie­ję, że Bursz­ta go dorwie.

*

Potem rzecz się wyja­śni­ła: nie­miec­cy uczest­ni­cy to w więk­szo­ści lau­re­aci kon­kur­su lite­rac­kie­go dla uczniów szkół pod­sta­wo­wych i gim­na­zjów. Głu­pia spra­wa, bo trud­no mieć pre­ten­sję do nasto­lat­ków, że nie zawra­ca­ją sobie gło­wy impo­de­ra­bi­lia­mi. Jadą z kok­sem – jak jest źle, to piszą, że jest źle (bar­dziej wyro­bie­ni piszą, że nie jest dobrze), gdzieś mają rytm i rym. Czu­łem się lek­ko zawie­dzio­ny, ale dzi­siaj już tyl­ko śmie­ję się z wczo­raj­sze­go sie­bie, ponie­waż wiem, że takie impre­zy tak napraw­dę kształ­cą nie przy­szłych pro­du­cen­tów, lecz kon­su­men­tów dóbr lite­rac­kich (np. liry­ki Sen­dec­kie­go). Na wie­czór autor­ski nie­zna­ne­go poety z obce­go kra­ju w Niem­czech jesz­cze dłu­go będzie przy­cho­dzić 30 razy wię­cej osób niż w Pol­sce. Licz­ba 30 jest dość pre­cy­zyj­na – pod­po­wia­da mi ją empi­ria. Tak też rozu­miem ideę warsz­ta­tów lite­rac­kich orga­ni­zo­wa­nych dzi­siaj przez Biu­ro Lite­rac­kie – bar­dziej cho­dzi o kształ­ce­nie czy­tel­ni­ków niż pisa­rzy. Tyl­ko, że Artur sta­wia spra­wę chy­ba znacz­nie dosad­niej, Niem­cy pre­fe­ru­ją bez­stre­so­we wycho­wy­wa­nie czy­tel­ni­ków i taki czy­tel­nik zanim zacznie cokol­wiek czy­tać, wyda z 5 tomi­ków poetyc­kich o tym, że jest źle.

*

Wcze­śniej jeź­dzi­li­śmy tro­chę do Stro­nia Ślą­skie­go, tro­chę do Ber­li­na, tro­chę do Mogun­cji, ale potem była Legni­ca i Euro­pej­skie Spo­tka­nia Mło­dych Pisa­rzy. Niem­cy, Cze­si i Pola­cy. Spo­tka­nia wypa­dły jakoś tak pod­czas fut­bo­lo­wych mistrzostw Euro­py i przy­po­mi­nam sobie, że wspól­nie oglą­da­li­śmy mecz Niem­cy-Cze­chy. Pan Bóg nie jest Cze­chem, cho­ciaż wszy­scy, nawet Niem­cy, nawet Sen­dec­ki, kibi­co­wa­li­śmy jede­na­st­ce znad Wełta­wy. Jeden z bra­ci Cze­chow pła­kał po meczu, a Niem­com było chy­ba zwy­czaj­nie wstyd.

*

Pamię­tam jak przy­je­cha­łem na pierw­sze spo­tka­nia w Legni­cy i tro­chę się prze­ra­zi­łem. Bursz­ta zwa­rio­wał. Na legnic­kim ryn­ku przy­wi­ta­ły mnie agre­syw­ne plan­sze (wszyst­kie plan­sze są agre­syw­ne) anon­su­ją­ce poetyc­ką aka­de­mię w wyko­na­niu akto­rów Dużej Sce­ny Teatru Dra­ma­tycz­ne­go. Tytuł: W tym domu nie ma niko­go. Pierw­sze sko­ja­rze­nie – będzie­my oglą­dać sce­nicz­ną adap­ta­cję słyn­ne­go cze­skie­go seria­lu dla dzie­ci. Ale nie: pomysł i adap­ta­cja tek­stów – Artur Bursz­ta, auto­rzy: uczest­ni­cy Euro­pej­skich Spo­tkań Mło­dych Pisa­rzy. Bursz­ta kom­plet­nie zwa­rio­wał, skąd on wziął ten gra­fo­mań­ski tytuł? Rozu­miem, że się inte­gru­je­my, że to eks­pe­ry­ment, ale tytuł to pod­sta­wa, mógł­by się jakoś przy­ło­żyć. Widzę Bursz­tę. Cześć. Cześć. Gadu gadu i on nagle mnie z mań­ki – Ale tytuł ci się podo­ba, nie? Nie. Jak to nie? Nie. Prze­cież to z two­je­go wier­sza? Jakie­go?!?! „Świę­ty obra­zek”. Ten Sen­dec­ki to jed­nak far­ciarz.

*

Moje pierw­sze spo­tka­nia w Legni­cy skoń­czy­ły się rów­nie dra­ma­tycz­nie, jak się zaczę­ły. Nie dotrwa­łem nawet do spek­ta­klu. Posta­no­wio­no bowiem roze­grać mecz pił­kar­ski pisa­rze kon­tra akto­rzy. (Pew­ną nie­spo­dzian­ką był występ w dru­ży­nie pisa­rzy Mar­ci­na Sen­dec­kie­go). Takie rze­czy dłu­go się pamię­ta, oku­lar­ni­cy wie­dzą, o czym mówię. Klat­ka po klat­ce. Pięk­nie dośrod­ko­wa­na pił­ka z bocz­nej linii boiska. Wyskok, głów­ka, gol. Wróć. Był tyl­ko wyskok i głów­ka, bo w tym samym momen­cie pew­na przy­stoj­na aktor­ka dra­ma­tycz­na matrik­so­wym sko­kiem, klat­ka po klat­ce, kopie przy­stoj­ną nogą w pił­kę. Spo­ty­ka­my się w tym samym momen­cie – noga, pił­ka i gło­wa. Zawa­lił mi się cały świat. Jeden zamach przy­stoj­nej nogi zaprze­pa­ścił moją lite­rac­ką i pił­kar­ską karie­rę. Głów­ka boli, ser­ce mdle­je, ja przez cie­bie osza­le­ję. Panu już podzię­ku­je­my. Odsta­wio­no mnie do wro­cław­skich oku­li­stów, może i dobrze, bo nie zniósł­bym kąśli­wych uwag w foy­er na temat tytu­łu spek­ta­klu. Nie pamię­tam nazwi­ska owej bar­dzo dra­ma­tycz­nej aktor­ki. Bru­net­ka. Dzi­siaj wiem, że nie pamię­tam, za parę lat dam sobie pew­nie uciąć krót­ko­wzrocz­ną gło­wę, że była to Danu­ta Sten­ka albo Rena­ta Dan­ce­wicz. Albo Car­rie-Ann Moss. Miło­śni­ków war­stwy fak­to­gra­ficz­nej odsy­łam do poema­tów Tade­usza Pió­ro i Boh­da­na Zadu­ry.

*

Dalej to już wszy­scy wie­dzą, nie ma co wspo­mi­nać. Spo­tka­nia prze­ro­dzi­ły się w Fort, Fort w Port, a teraz dzwo­ni Bursz­ta i mówi, że tyl­ko ja albo Sen­dec­ki.

*

17 paź­dzier­ni­ka 2003 roku spo­ty­kam M.Ś. On jest pija­ny jak świ­nia, ja jestem trzeź­wy jak świ­nia. On mię­dzy jed­nym kon­cer­tem a dru­gim, ja mię­dzy kon­cer­tem, a powro­tem do domu. Sie­dzi­my we dwóch. I nagle on, ści­sza­jąc głos, żeby nie usły­szał go Janer­ka sie­dzą­cy przy sąsied­nim sto­li­ku, mówi, mówi do mnie tak: Dzwo­nił do mnie Bursz­ta i powie­dział, że to już koniec, że wyjeż­dża z Legni­cy, że tyl­ko on albo Sen­dec­ki, że ma napi­sać wiersz. On trzy­ma się nie­źle, cho­ciaż jest pija­ny jak świ­nia, ja trzy­mam się nie­źle, cho­ciaż jestem trzeź­wy jak świ­nia. On mię­dzy jed­nym kon­cer­tem a dru­gim, ja mię­dzy kon­cer­tem, a powro­tem do domu, któ­ry tak­że prze­ro­dzi się w kon­cert. Sie­dzi­my we dwóch. Pali­my hisz­pań­skie papie­ro­sy. I on mówi, że mi prze­czy­ta, że jest tam Artur, że jest Marze­na, że są dziew­czyn­ki, że koniec tego mia­sta, że Legni­ca umar­ła. A ja na to, że Legni­ca jest wszę­dzie.

Krystyna Miłobędzka

Na żywo

Zapro­sze­nie

do Por­tu Legni­ca 2000 dosta­łam w koper­cie z napi­sem Fort Legni­ca. Zapra­sza­ją­cy oznaj­mia, że wła­śnie po czte­rech latach pra­cy For­tu nastą­pił koniecz­ny moment zmia­ny For­tu na Port – i że ten „for­tel” (tak było napi­sa­ne!) ma na celu oży­wie­nie impre­zy i odświe­że­nie jej wize­run­ku. W załą­cze­niu dotych­cza­so­we wydaw­nic­twa For­tu: dow­cip­nie i pomy­sło­wo wyda­ne tomi­ki ludzi dużo dużo młod­szych ode mnie. I naj­waż­niej­sze pyta­nie w liście: czy mam wier­sze, któ­re mogły­by zostać wyda­ne w Legni­cy? Nie mia­łam, zaj­rza­łam do zaczę­tych kie­dyś i porzu­co­nych zapi­sów. W sąsiedz­twie tam­tych mło­dych ksią­żek moje tek­sty nagle oży­ły. W Legni­cy, na wrze­śnio­wej impre­zie Por­tu byłam już autor­ką tomu wszyst­ko­wier­sze.

Spo­tka­nia

zna­jo­mych ze zna­jo­my­mi, zna­jo­mych z nie­zna­jo­my­mi, piszą­cych z piszą­cy­mi, piszą­cych ze słu­cha­cza­mi, języ­ka angiel­skie­go z języ­kiem pol­skim, auto­rów z tłu­ma­cza­mi, poezji śpie­wa­nej z mówio­ną, muzy­ki z poezją, żywej oso­by auto­ra z wła­sną poezją, żywej oso­by auto­ra z tymi, któ­rzy zechcie­li go słu­chać – w ogrom­nej, jesz­cze chy­ba XIX-wiecz­nej hali. Przy wej­ściu – sprze­daż ksią­żek i koszu­lek z nadru­ko­wa­ny­mi wier­sza­mi zapro­szo­nych poetów (naj­bliż­sza cia­łu: koszul­ka z nadru­ko­wa­nym wła­snym wier­szem!). Jesz­cze – pięk­ny „Dzien­nik Por­to­wy” poświę­co­ny w cało­ści tego­rocz­nym spo­tka­niom i auto­rom w nich wystę­pu­ją­cym (pismo for­ma­tu A 4, 164 stro­ny, cena 15 zł). Na następ­nych spo­tka­niach por­to­wych: long­play z wier­sza­mi i wie­czo­rem autor­skim Miło­będz­kiej, pocz­tów­ki z foto­gra­ficz­nym por­tre­tem Miło­będz­kiej (fot. Elż­bie­ta Lempp); te same poda­run­ki dla innych zapro­szo­nych Auto­rów… I wresz­cie: On, Artur B. – czło­wiek, któ­ry się temu wszyst­kie­mu przy­śnił. Albo – któ­re­mu się to przy­śni­ło.

Podróż

na spo­tka­nia autor­skie poza Legni­cą zda­rzy­ła mi się w mar­cu następ­ne­go roku. Dzier­żo­niów, Lądek, Stro­nie Ślą­skie, Bystrzy­ca Kłodz­ka, Wał­brzych – trud­ne dla mnie godzi­ny praw­dy. Koniecz­ność żywej obec­no­ści auto­ra, któ­ry jest wła­śnie taki, jaki jest: ten sta­ry, ta mło­da, ta się zaci­na, tam­ten maru­dzi. Książ­ka sta­je się w takich chwi­lach tyl­ko załącz­ni­kiem do auto­ra – uwie­rzy­tel­nia­nym jego gestem, uśmie­chem, gry­ma­sem. Bar­dzo się takich godzin zawsze boję. Poma­ga­ła mi współ­od­czu­wa­ją­ca, żywa obec­ność Artu­ra B., któ­re­go samo­cho­dem odby­łam tę męczą­cą trzy­dnio­wą wyciecz­kę. Podo­bał mi się jego pomysł „żywej szta­fe­ty poetów”. Otóż każ­dy z boha­te­rów orga­ni­zo­wa­nych przez nie­go spo­tkań autor­skich zapo­wia­da kolej­ne spo­tka­nie autor­skie. Zapo­wia­da­łam wte­dy spo­tka­nie z Anią Pod­cza­szy, miesz­kan­ką Legni­cy, któ­ra dzię­ki Artu­ro­wi Bursz­cie debiu­to­wa­ła książ­ką danc na legnic­kich spo­tka­niach 2000 – książ­ką, któ­ra wkrót­ce zosta­ła nomi­no­wa­na do nagro­dy Nike.

Marta Podgórnik

Legnicki spleen

Pan­ta rhei… Artur Bursz­ta zde­cy­do­wał się na prze­pro­wadz­kę. Trud­no sobie w ogó­le wyobra­zić, że nie będzie już Legni­cy. To zna­czy „Legni­cy”. Nazwa mia­sta sta­ła się w koń­cu sym­bo­lem nie tyl­ko dzia­łań kul­tu­ro­twór­czych Biu­ra Lite­rac­kie­go, nie tyl­ko ksią­żek, festi­wa­li, por­ta­lu inter­ne­to­we­go, ale też w jakimś stop­niu całe­go zja­wi­ska mło­dej poezji. Co naj­cie­kaw­sze, sta­ło się to w mie­ście, któ­re nie mogło się pochwa­lić ani ugrun­to­wa­ną tra­dy­cją lite­rac­ką, ani pręż­nie dzia­ła­ją­cy­mi gru­pa­mi twór­czy­mi, ani impo­nu­ją­cym zaple­czem finan­so­wym i orga­ni­za­cyj­nym (może stąd zresz­tą nie­za­leż­ność i otwar­tość?). Legni­ca poja­wi­ła się na kul­tu­ral­nej mapie Pol­ski wraz z przed­się­wzię­ciem Artu­ra Bursz­ty, na dłu­go przed suk­ce­sa­mi gło­śnych dziś przed­sta­wień Jac­ka Głom­ba. Na pew­no pozo­sta­ną w tym mie­ście ludzie zwią­za­ni z Biu­rem Lite­rac­kim, orga­ni­za­to­rzy, spon­so­rzy i uczest­ni­cy kolej­nych festi­wa­li. Na szczę­ście dla nich nie będą musie­li dale­ko wybie­rać się w odwie­dzi­ny. Wro­cław to mia­sto tra­dy­cyj­nie przy­chyl­ne kul­tu­rze, peł­ne arty­stów, zasob­ne. I tro­chę się jedy­nie oba­wiam, że w tym dostat­ku zgu­bi się gdzieś wyjąt­ko­wość legnic­kie­go przed­się­wzię­cia, jego nie­jed­no­krot­nie par­ty­zanc­ko-misyj­ny cha­rak­ter. Cóż, roz­wia­nie tych wąt­pli­wo­ści przede mną, a tu zosta­łam popro­szo­na o tekst retro­spek­tyw­ny. I zaraz nasu­wa się pierw­sze spo­strze­że­nie, że nie spo­sób by mi było pisać o Legni­cy w ode­rwa­niu od wła­ści­wie wszyst­kie­go inne­go, w tym naj­waż­niej­szej dla mnie książ­ki Para­di­so, poglą­do­wych zakrę­tów, roz­cza­ro­wań, odkryć, pry­wat­nych przy­jaź­ni i ani­mo­zji, wybo­rów, tak­że tych poza­li­te­rac­kich. Legni­ca przez kil­ka lat współ­wy­zna­cza­ła rytm „życia mło­do­li­te­rac­kie­go” nie­za­leż­nie, czy się do Legni­cy jeź­dzi­ło, czy się u Bursz­ty wyda­wa­ło książ­ki, czy i w jakim tonie komen­to­wa­ło się doko­na­nia i potknię­cia Biu­ra. Legni­ca sta­ła się insty­tu­cją, do któ­rej moż­na się było odno­sić, porów­ny­wać, na któ­rą moż­na się było zło­ścić, obra­żać, doce­niać lub lek­ce­wa­żyć…

Dzia­łal­ność For­tu, a następ­nie Por­tu Legni­ca powin­na była spo­wo­do­wać maso­we obla­nie się rumień­cem wsty­du przez potęż­ne, zra­mo­la­łe wydaw­nic­twa i insty­tu­cje powo­ła­ne do wspie­ra­nia i pro­mo­cji lite­ra­tu­ry, lecz niech wystar­czy nam fakt, że nie­któ­re z nich dostrze­gły zja­wi­sko, a Legni­ca sta­ła się dla nie­któ­rych auto­rów swe­go rodza­ju pasem star­to­wym.

Mimo otwar­to­ści na medial­ną aran­ża­cję przed­się­wzię­cia, kar­ko­łom­nych nie­jed­no­krot­nie pomy­słów insce­ni­za­cyj­nych, i ryzy­kow­ne­go orga­ni­za­tor­skie­go roz­ma­chu, Artur Bursz­ta i jego dorad­cy nie ule­gli poku­sie roz­cień­cze­nia wina coca-colą i poziom mery­to­rycz­ny tak same­go festi­wa­lu jak i wydaw­nictw pozo­stał wyso­ki, dzię­ki cze­mu paraf­ka Biu­ra Lite­rac­kie­go mogła funk­cjo­no­wać niczym gwa­rant jako­ści. W dobie decen­tra­li­za­cji i roz­pro­sze­nia, tak­że towa­rzy­skie­go, zgro­ma­dze­nie pod jed­nym szyl­dem tak wie­lu uzna­nych auto­rów i obie­cu­ją­cych debiu­tan­tów przy tak niskim odset­ku pomy­łek sta­no­wi duży suk­ces i zapo­wiedź pogod­nej przy­szło­ści. Ale mia­ło być o prze­szło­ści…

Będzie krót­ko. Naj­bliż­szy jest mi festi­wal z 2000 roku, któ­ry inau­gu­ro­wał prze­mia­nę For­tu w Port. I cho­ciaż źró­dła tej prze­mia­ny były nie do koń­ca roman­tycz­ne, dla mnie ale­go­rycz­ne zastą­pie­nie oblę­żo­ne­go for­tu przy­ja­znym, otwar­tym por­tem zbie­gło się w cza­sie z pre­mie­rą mojej dru­giej książ­ki i wypły­nię­ciem wie­lu legnic­kich publi­ka­cji na szer­sze wody. Mia­łam przy­jem­ność otwie­rać ten Festi­wal wspól­nym z Dar­kiem Fok­sem spo­tka­niem autor­skim i był to dla mnie nie­za­po­mnia­ny wie­czór, jeden z wie­lu nie­za­po­mnia­nych wie­czo­rów, któ­re czy­nią lite­rac­ką pro­fe­sję a i życio­wą mono­to­nię zno­śniej­szą.

Wszyst­kie poby­ty w Legni­cy wspo­mi­nam zresz­tą rów­nie dobrze, a nic w tym dziw­ne­go, bo choć doce­niam w peł­ni sta­ra­nia orga­ni­za­to­rów w celu zapew­nie­nia gościom godzi­wych warun­ków poby­tu, tak w jego lite­rac­kim jak i tury­stycz­nym wymia­rze, praw­dzi­wy kom­fort budo­wa­ło mi zna­ko­mi­te towa­rzy­stwo i atmos­fe­ra świę­ta, któ­ra zawsze towa­rzy­szy­ła spo­tka­niom. Nie odczu­łam tu nigdy napię­cia cha­rak­te­ry­stycz­ne­go dla dużych, kil­ku­dnio­wych imprez. Rad nie­rad, Artur Bursz­ta brał ner­wo­we kosz­ty na sie­bie, pozwa­la­jąc auto­rom na dość swo­bod­ny kon­takt z rze­czy­wi­sto­ścią, publicz­no­ścią i pro­gra­mem, dziel­nie zno­sząc dużą dozę impro­wi­za­cji, by nie rzec dezyn­wol­tu­ry. Ta roz­luź­nio­na dys­cy­pli­na wpły­wa­ła jed­nak w kapi­tal­ny spo­sób na prze­bieg spo­tkań, z któ­rych wie­le zasłu­gu­je na miej­sce w poko­le­nio­wym Gre­atest Hits (któ­re­go wydaw­cą, jeśli kie­dyś powsta­nie, będzie na pew­no Artur Bursz­ta).

I to wła­śnie ta (zapro­wa­dza­na cza­sem na siłę) rodzin­na atmos­fe­ra pozo­sta­nie dla mnie zna­kiem wod­nym legnic­kich festi­wa­li. Trud­no pomi­nąć tu aspekt wypo­czyn­ko­wy, i nasu­wa­ją­ce się nie­od­par­cie sko­ja­rze­nie ze szkol­ną wyciecz­ką. Słyn­ny wspól­ny pociąg powrot­ny z Legni­cy do Wro­cła­wia nie­raz sta­wał się are­ną hap­pe­nin­gów roz­ba­wio­ne­go (kul­tu­ral­nie) towa­rzy­stwa, a powra­ca­ją­cy do rze­czy­wi­sto­ści lite­ra­ci przy­wo­dzić mogli osłu­pia­łej zało­dze pocią­gu na myśl kibi­ców wra­ca­ją­cych z wygra­ne­go meczu.

Nie­wie­le było w tym wszyst­kim kotur­no­wej powa­gi, za to wie­le spon­ta­nicz­no­ści i auten­tycz­nych wzru­szeń. Myślę, że kto­kol­wiek uczest­ni­czył w legnic­kich spo­tka­niach z więk­szym zaufa­niem i zain­te­re­so­wa­niem śle­dzi teraz doko­na­nia współ­cze­snej lite­ra­tu­ry, nie utoż­sa­mia­jąc jej już z absur­da­mi szkol­ne­go sche­ma­tu ani gaze­to­wy­mi lista­mi best­sel­le­rów.

Jak naj­dal­sza od gru­po­wa­nia i nie­chęt­na tak podzia­łom jak poro­zu­mie­niom, muszę przy­znać, że gdy­by istot­nie ist­nia­ła „legnic­ka mafia”, to mimo wszyst­ko czu­ję się jej czę­ścią bar­dziej, niż jakiej­kol­wiek innej.

Andrzej Sosnowski

Bye, bye, we love you

Wspo­mnie­nia o Legni­cy? Nie­mal nic nie wiem o począt­kach Legni­cy w 1996, gdyż po raz pierw­szy byłem tam rok póź­niej, a ów rok póź­niej opi­sał Boh­dan Zadu­ra w utwo­rze „Bitwa o Legni­cę”, więc wła­ści­wie dwa lata mam już z gło­wy. Dalej? W „Dra­ma­tach i bale­tach legnic­kich” Maciej Malic­ki daje wyobra­że­nie o wyda­rze­niach 1999–2001 (może nie­ba­wem uka­żą się jesz­cze inne echa i remi­ni­scen­cje). Mimo­cho­dem moż­na zauwa­żyć, że jeśli ist­nie­je taka cał­kiem zaj­mu­ją­ca doku­men­ta­cja w poezji, pro­zie i dra­ma­cie, to…, cóż, w sumie nie­zbyt czę­sto się to zda­rza przy oka­zji zjaz­dów lite­rac­kich. O ile jed­nak pamię­tam, w Legni­cy nie odbył się żaden panel dys­ku­tan­tów i mode­ra­to­rów i nie został wygło­szo­ny ani jeden refe­rat. „Sło­wo wstęp­ne” było ogra­ni­czo­ne do mini­mum i nie zda­rza­ły się lau­da­cje. Nie padło ani jed­no sło­wo o kon­dy­cji czy sytu­acji – i tu moż­na zosta­wić wol­ne miej­sce dla mal­kon­ten­tów, któ­rzy zechcą dorzu­cić: a szko­da.

A roz­ma­wiać z Mar­kiem For­dem – o Ray­mon­dzie Rous­se­lu – w Legni­cy? Rzecz prze­dziw­na, z gatun­ku spraw na jawie nie do prze­wi­dze­nia, a prze­cież jed­na z wie­lu, jeśli nie z bez­li­ku legnic­kich przy­gód cha­rak­te­ry­stycz­nych.

W Legni­cy cho­dzi­ło się po bar­dzo krót­kich tra­sach: z kawiar­ni Maska na Komin­ka (noc­le­gi), z Komin­ka do Maski, z Maski na sce­nę lub widow­nię, ze sce­ny lub widow­ni do Maski, z Maski na Komin­ka (bądź do hote­lu Qubus, kie­dyś Cuprum; w 1997 nie­co dalej, do daw­nych koszar radziec­kich przy uli­cy Pan­cer­nej), cza­sem na zasłu­żo­ny posi­łek do restau­ra­cji Tivo­li. W kwiet­niu 2003 gościn­niej­szy od Maski oka­zał się Pacy­karz. Dłuż­sze spa­ce­ry ucho­dzi­ły za nie­bez­piecz­ne (legnic­cy chu­li­ga­ni pobi­li Wie­de­man­na). Jed­nak jeden mój noc­ny spa­cer (1997) był raczej idyl­licz­ny i może nie­co pro­ro­czy – kie­dy dotar­łem do torów, zaczą­łem odda­lać się w kie­run­ku Wro­cła­wia (zamiesz­czam tę „infor­ma­cję” jako przy­pi­sek do wier­sza Boh­da­na Zadu­ry). W pew­nej chwi­li zre­flek­to­wa­łem się i zawró­ci­łem.

Legni­ca wyraź­nie zda­rza­ła się też poza Legni­cą, a nie mam tu na myśli oczy­wi­sto­ści w rodza­ju autor­skich tras Biu­ra Lite­rac­kie­go, „sana­to­rium” w Kudo­wie czy poetyc­kich warsz­ta­tów w Koło­brze­gu. Przy­kła­do­wo: na wspa­nia­ły bal, któ­ry Mar­cin Baran wydał w listo­pa­dzie 1997 w Kra­ko­wie, przy­je­chał Artur Bursz­ta i przy­wiózł kil­ka­dzie­siąt egzem­pla­rzy ksią­żecz­ki z wier­szem „Cover”. Z Tade­uszem Pió­rą wyko­ny­wa­li­śmy utwór „Hot Club” w Łodzi i War­sza­wie (w Łodzi z towa­rzy­sze­niem kon­cer­tu­ją­ce­go pia­ni­sty łódz­kie­go, w War­sza­wie z Arka­diu­szem Krem­zą i Ada­mem Wie­de­man­nem w duecie na jed­nym syn­te­za­to­rze), mając w pamię­ci pre­mie­ro­we i opty­mal­ne wyko­na­nie legnic­kie z 1998 (z Wie­de­man­nem na pia­ni­nie i Dar­kiem Fok­sem za barem przy szkle). Teraz dość już tych wspo­mnień. Ponie­waż mają one zawsze cha­rak­ter po tro­sze lub cał­kiem poże­gnal­ny, przy­to­czę tu jesz­cze poże­gnal­ny, post­fe­sti­wa­lo­wy, pero­no­wy wier­szyk „We Love You”, zain­spi­ro­wa­ny spo­so­bem, w jaki Filip Zawa­da zwra­cał się do legnic­kiej publicz­no­ści („I love you”) w 1999, oraz zakoń­cze­niem ostat­nie­go kon­cer­tu for­ma­cji Zig­gy Star­dust and the Spi­ders from Mars (David Bowie, 1973): To jest już w ogó­le nasz ostat­ni kon­cert, nie tyl­ko w trak­cie tego tour­nee. Bye-bye, we love you.

Piotr Sommer

Okręt

Legni­ca to był duży nakręt, przy­ja­ciel­skość i kupa rado­ści. Mnie się chy­ba zaczę­ło od Sze­he­re­za­dy Jawor­ka (czu­łem, że dał­bym wiel­ki popis, gdy­by mnie tyl­ko obsa­dzo­no) i od poety fizycz­ne­go, Petra Vásy (z powo­du róż­ni­cy języ­ków też nie wypa­da­ło się dołą­czyć). W udzia­le przy­padł mi jeden nale­śnik Boh­da­na. Stół był z lek­ka nie­for­ma­to­wy, a wynik meczu ponoć ukar­to­wa­ny z góry. Chy­ba nie będzie już oka­zji roze­grać innej par­tii. Pew­ne­go razu Artur zacią­gnął nas wszyst­kich do Urzę­du Mia­sta. Był zda­je się zda­nia, że jeśli tyl­ko kie­row­nik od kul­tu­ry znaj­dzie wol­ną chwi­lę, to tak się wzru­szy naszą kul­tu­rą wewnętrz­ną, że jak ręką odjął skoń­czą się kło­po­ty. Dosta­li­śmy nawet kawę z cukrem i cia­stecz­kiem, tyle że my, w zasa­dzie byli­śmy bar­dzo kul­tu­ral­ni. Artu­rze, czy od tej kul­tu­ry było mniej kło­po­tów? Mar­ci­nów zamu­stro­wa­ło co nie­mia­ra: jeden, dru­gi, trze­ci, potem czwar­ty. Lubi­łem pierw­szy bia­ły T‑shirt ze wszyst­ki­mi nazwi­ska­mi, a potem dwa czar­ne, ze Zbysz­kiem i Ada­mem. Jesz­cze Jurek miał swój, ale przy­jeż­dżał, z Łodzi, chy­ba w czar­nym gol­fie. A myśmy przy­jeż­dża­li punk­tu­al­nie co rok o 14:44, i wyjeż­dża­li, mniej sys­te­ma­tycz­nie. Grze­ba­la było mało, Edzie­go to omi­nę­ło. W Legni­cy zosta­ła moja kobie­ta z tek­tu­ry. Andrzej zgu­bił buty? Maciek zgu­bił buty? Poże­gna­nia były dłu­gie, potem się skró­ci­ły. Ciąg dal­szy będzie pew­nie inny.

Artur Burszta

Osiem lat w trzydziestu zdaniach

Nie zapo­mnę, jak pierw­sze­go dnia błą­dzi­łem po legnic­kim Koper­ni­ku szu­ka­jąc Księ­ży­ca, na któ­rym dosta­łem służ­bo­wy przy­dział.

Nie zapo­mnę, jak spro­wa­dzo­no mnie, bym wymy­ślił „Nowy Świat”, bo byłem nie­zły spec od orga­ni­za­cji kul­tu­ry, a nie lite­ra­tu­ry, Pisu­arów wzią­łem sobie na dokład­kę.

Nie zapo­mnę, że zanim cokol­wiek zaczą­łem, zna­łem jedy­nie Tom­ka i Mar­ci­na, nie­wie­le upo­waż­nia­ło mnie, bym zaj­mo­wał się lite­ra­tu­rą.

Nie zapo­mnę, jak zimą 96 przy­je­chał pociąg z Sen­de­kiem, kupi­li­śmy rekla­mów­kę żyw­ca i w pół nocy wymy­śli­li­śmy bar­ba­rzyń­ców i nie.

Nie zapo­mnę, jak Pod­sia­dło był nie­uf­ny, powie­dział „mam na Cie­bie tecz­kę”, a potem, gdy zje­chał na dwa dni na Księ­życ z Lid­ką i Dawi­dem, przy jakimś alko­ho­lu przy­znał, że był to tyl­ko mój list opu­bli­ko­wa­ny w sta­rym Non Sto­pie.

Nie zapo­mnę, jak na potrze­by pro­gra­mu tele­wi­zyj­ne­go z Tom­kiem wyłą­czy­li­śmy na dwie godzi­ny jedy­ny wów­czas w mie­ście samo­ob­słu­go­wy spo­żyw­czak.

Nie zapo­mnę, jak pew­na Pani Dyrek­tor zauro­czo­na Sosnow­skim wspo­mnia­ła auto­ra, któ­ry miał czel­ność na wie­czo­rze „dole­wać wód­ki do kawy”, nie wie­dząc, że Andrzej zro­bił to samo, tyle że była to whi­sky.

Nie zapo­mnę, jak następ­ne­go dnia z Andrze­jem i Boh­da­nem sie­dzie­li­śmy w gabi­ne­cie Głom­ba i oglą­da­jąc tele­wi­zyj­ne pro­gra­my o bar­ba­rzyń­cach wymy­śli­li­śmy Fort.

Nie zapo­mnę, jak w tramp­kach poje­cha­łem do Tele­wi­zji zała­twić pierw­sze duże pie­nią­dze.

Nie zapo­mnę, jak ze Świe­tlic­kim zamó­wi­li­śmy w środ­ku nocy tak­sów­kę, bo zabra­kło fajek, a potem na Księ­ży­cu, do same­go rana, popi­ja­jąc z jed­nej butel­ki gada­li­śmy o muzy­ce.

Nie zapo­mnę jak w lip­cu 97 pod­czas spo­tka­nia w Kotli­nie Kłodz­kiej ktoś zapy­tał, dla­cze­go wie­czór nazy­wa się Trzech poetów prze­klę­tych, a Foks na to led­wo przy­je­cha­li­śmy, a zaczę­ło padać; po kil­ku dniach zadzwo­nił Foks kup Gaze­tę, chy­ba rze­czy­wi­ście jeste­śmy prze­klę­ci – kupi­łem, na pierw­szej stro­nie był zato­pio­ny most, na nim odwró­co­na do góry koła­mi cię­ża­rów­ka, a w tle zde­wa­sto­wa­na restau­ra­cja, ta sama, w któ­rej jedli­śmy po spo­tka­niu plac­ki po węgier­sku.

Nie zapo­mnę, jak namó­wi­łem przez tele­fon Piotr­ka Som­me­ra, by zja­wił się w For­cie, w pięć minut przy­pa­dli­śmy sobie do gustu, z mety pla­nu­jąc, że za rok przy­ja­dą Irland­czy­cy i wyda­my czte­ry książ­ki.

Nie zapo­mnę, jak Wró­blew­ski przy­je­chał z Kopen­ha­gi, pod Lubi­nem zatrzy­ma­ła nas poli­cja, a Grześ o mało nie pobił funk­cjo­na­riu­szy za man­dat, jaki dosta­łem za emi­sję spa­lin.

Nie zapo­mnę, jak z Tadziem Pió­ro poje­cha­li­śmy na targ by kupić dywan, któ­ry wkrót­ce wyzna­czył w naszej sypial­ni czte­ry metry kwa­dra­to­we dla Biu­ra Lite­rac­kie­go.

Nie zapo­mnę, jak latem 98 sie­dzie­li­śmy z Boh­da­nem w Masce i wymy­śli­li­śmy, że na For­cie lepić będzie pie­ro­gi; potem na Księ­ży­cu oglą­da­li­śmy mecz, nie pamię­tam, z kim gra­li­śmy, ani jaki był wynik, a jedy­nie bły­skot­kę Szpa­kow­skie­go Maty­sek odpro­wa­dził wzro­kiem pił­kę ponad bram­ką.

Nie zapo­mnę, jak we wrze­śniu 99 Fort został zdo­by­ty; w tydzień po impre­zie oznaj­mi­łem Głom­bo­wi, że to koniec, że zwal­niam się z Teatru i zakła­dam Biu­ro, by uru­cho­mić Port, bar­dziej otwar­ty i ambit­ny pro­jekt.

Nie zapo­mnę, że jedy­nym wów­czas kapi­ta­łem była przy­jaźń z auto­ra­mi, któ­rzy jak jeden poszli za mną w ciem­no, resz­ta to już tyl­ko pra­ca.

Nie zapo­mnę Catha­la McCa­be, któ­ry genial­nie mówił po pol­sku, tyl­ko nazwi­skiem przy­po­mi­nał Irland­czy­ka – tuzin gości z Wysp, to była jego zasłu­ga.

Nie zapo­mnę, jak po czte­rech dniach woja­ży z Kry­nic­kim, wysłu­żo­nym na lite­rac­kich tra­sach sta­rym fia­tem, zdra­dzi­łem Panu Ryszar­do­wi, że oba­wia­łem się, czy auto prze­trzy­ma ponad sie­dem­set kilo­me­trów, a on zapy­tał

Nie zapo­mnę, jak Pio­trek przy­je­chał na swo­ją serię, zali­cza­li­śmy po dro­dze kolej­ne salo­ny i komi­sy w poszu­ki­wa­niu wyma­rzo­nych pojaz­dów, on wybrał uży­wa­ne­go japoń­czy­ka, ja dosta­łem For­da, on zali­czył w pierw­szym tygo­dniu stłucz­kę, ja – wła­ma­nie.

Nie zapo­mnę, jak Dyciu zabrał na objazd „sie­dem­na­ście wier­szy w dro­dze”, nikt wcze­śniej nie odwa­żył się czy­tać „nie­do­ro­bio­nych” kawał­ków; sły­sza­łem więc, jak wier­sze doj­rze­wa­ją w nowych miej­scach, potem tra­fi­ły do Prze­wod­ni­ka.

Nie zapo­mnę, jak furo­rę na tra­sie zro­bi­ła Miło­będz­ka, roz­da­ła trzy set­ki auto­gra­fów, poszły czte­ry tuzi­ny ksią­żek; po wszyst­kim, na kole­jo­wym dwor­cu pod­su­mo­wa­łem pani Kry­siu, pani jest jak Micha­el Jack­son a ona na to no, i w dodat­ku nie wybie­lo­ny.

Nie zapo­mnę, jak z kłót­ni z Maje­ra­nem rodzi­ła się nasza sie­cio­wa witry­na, księ­gar­nia, któ­ra wnet oka­za­ła się naj­lep­szym miej­scem dla por­to­wych ksią­żek, jedy­ną alter­na­ty­wą dla nie­pła­cą­cych hur­tow­ni, księ­ga­rzy, prze­ko­na­nych, że Jerzy Sosnow­ski i Andrzej Sosnow­ski to jed­na i ta sama oso­ba.

Nie zapo­mnę, że bez mojej żony nie było­by nicze­go; dla dzwo­nią­cych z całej Pol­ski, w zależ­no­ści od potrzeb, byli­śmy: sekre­tar­ka­mi, dyrek­to­ra­mi, sze­fa­mi dzia­łów pro­mo­cji, kie­row­ni­ka­mi sprze­da­ży, agen­ta­mi, sprzą­tacz­ka­mi, księ­go­wy­mi, dru­ka­rza­mi, korek­to­ra­mi, gra­fi­ka­mi, redak­to­ra­mi…

Nie zapo­mnę, jak oka­za­ło się, że spra­wa­mi Biu­ra żyją tak­że nasze cór­ki, to było przed kon­cer­tem Czar­nych Cia­ste­czek w Dzier­żo­nio­wie, chłop­cy usta­la­li listę pio­se­nek, obok nich sta­ła Wero­ni­ka (nie­ca­łe sześć lat), w pew­nym momen­cie, gdy na liście było już 16 kawał­ków i zosta­ło ostat­nie wol­ne miej­sce, Dyduch mówi to co my jesz­cze mamy, a ona na to Domi­ni­ka­na jesz­cze.

Nie zapo­mnę, jak na jed­nym z wie­czo­rów Boh­dan czy­tał „Wiersz dla Mar­ty Pod­gór­nik” ze sło­wa­mi: To dziw­ne, w ogó­le nie cią­gnę­ło mnie do starszaków/ Sta­ni­sław i Julian, Ryszard, Adam czy Krzysztof/ to powin­na być moja gru­pa a ja wolę się bawić/ z Dar­kiem Mać­kiem Tom­kiem Krzyś­kiem i Mar­tu­sią i dalej tro­chę im zazdro­ści­łem ale tyl­ko trochę/ w koń­cu to oni się poci­li a nie ja/ – gdy tyl­ko skoń­czył, wszy­scy jak jeden roze­śmia­li­śmy się do łez, Boh­dan też od razu zała­pał, przez całe spo­tka­nie miał tuż nad sobą halo­gen i co dwie minu­ty ocie­rał pot z czo­ła.

Nie zapo­mnę tych wszyst­kich nie­zwy­kłych miejsc, gdzie przy­szło mi orga­ni­zo­wać spo­tka­nia, setek ludzi, któ­rym nasza pra­ca była potrzeb­na, maszy­no­pi­sów, kaset, listów (od roku piszę wier­sze, mam trzy­dzie­ści goto­wych tomi­ków, jeśli chce­cie, mogę prze­słać e‑mailem), zamó­wień w księ­gar­ni z dopi­skiem pro­szę o wię­cej tle­nu.

Nie zapo­mnę, że tak napraw­dę źle pisa­li o nas i mówi­li tyl­ko Ci, któ­rzy nigdy nie spę­dzi­li jed­ne­go peł­ne­go dnia na festi­wa­lu.

Nie zapo­mnę, jak zate­le­fo­no­wał Bogu­sław i prze­ko­nał mnie, że war­to obrać kurs na Wro­cław, to, co nas osta­tecz­nie prze­ko­na­ło, to nie było mia­sto, moż­li­wo­ści roz­wo­ju czy kasa, to byli nie­zwy­kli ludzie, od urzęd­ni­ków i dyrek­to­rów, przez przy­ja­ciół arty­stów, skoń­czyw­szy na mło­dych ludziach z dol­no­ślą­skich mia­ste­czek, z któ­ry­mi spo­tka­li­śmy się pod­czas wie­czo­rów przed laty, a któ­rzy Wro­cław wybra­li na miej­sce stu­diów – to za nimi posta­no­wi­li­śmy podą­żyć.

Nie zapo­mnę cud­nych chwil, jakie spra­wi­ła nam Legni­ca, któ­ra i mnie koja­rzy­ła się z Ruski­mi i mie­dzią, dla któ­rej sto­czy­li­śmy Bitwę o zmia­nę tego wize­run­ku, w któ­rej przy­szło mi miesz­kać przez peł­ne osiem lat mając w dowo­dzie pobyt cza­so­wy.

Nie zapo­mnę tych wszyst­kich, któ­rzy przez lata współ­two­rzy­ły Fort a potem Port, więk­szość z nich pozo­sta­wi­ła w tej książ­ce swój trwa­ły ślad, ale są prze­cież jesz­cze dzie­siąt­ki innych, któ­rych nie spo­sób tutaj wymie­nić, a bez któ­rych ta histo­ria nie mia­ła­by pra­wa zacząć się 2 stycz­nia 96, kie­dy to błą­dzi­łem po legnic­kim Koper­ni­ku szu­ka­jąc Księ­ży­ca, na któ­rym dosta­łem służ­bo­wy przy­dział…