Na pohybel obrazom – o wierszach Jana Rojewskiego

Przeciw jakim przedstawieniom występuje i jakie obrazy niszczy Jan Rojewski w swoich Świętych obrazach? Już pierwszy tekst z zestawu naprowadza na odpowiedź dotyczącą owego poetyckiego obrazoburstwa. Poeta konfrontuje nas tutaj z dwoma mitotwórczymi wizerunkami. Z jednej strony w nieco patetycznym – ni to biblijnym, ni to antropologicznym – stylu (ale nie dajmy się zwieść tej udawanej wzniosłości!) opisuje zbiorowy mit założycielski: „pierwszych ludzi” żyjących w dolinie, którą „gdyby znali to słowo nazwaliby (…) Polską”. Z drugiej strony nasze spojrzenie szybko jest wiedzione (zwodzone?) od prehistorycznej ikonografii (święte drzewo, „wnętrza domostw”, polowania), czy wręcz „kosmogonii tej krainy”, do znacznie skromniejszego wnętrza – domu babci, w którym zamiast nieokreślonego „my” odzywa się chłopięce „ja” (Ja-nka?), a źródłowe mity, „ziarna” początku, stają się infantylną piosenką z religijnego programu dla dzieci:

taka jest kosmogonia tej krainy ale ja o tym nie wiem
myję z babcią naczynia w kuchni i śpiewam piosenki z „Ziarna”
kredkami rysuję po ścianie w salonie coś jakby
cztery byki czarną krowę kilkoro ludzi pod nimi
kościół i supermarket

W tym swobodnym, acz niezwykle sugestywnym przesuwaniu perspektywy z filogenezy na ontogenezę, a później z powrotem: od rozwoju osobniczego do genezy całych grup społecznych i masywów kulturowych, upatruję najciekawszy zamysł poetycki Jana Rojewskiego. W tym tkwi również siła jego – wymierzonego już w tytule – aktu obrazoburstwa. Poeta w każdym kolejnym wierszu rysuje przed nami – jak chłopiec na skalnej ścianie salonu – „święte i drogie” obrazy, które później, czasem z goryczą, czasem ze złością, zawsze z poczuciem konieczności, niszczy wedle „nieświętej” reguły ikonoklazmu.

W ten sposób, w niszczycielskim zapale poetyckim, kruszą się jak słodkie ciasteczka nostalgiczne obrazy lat pacholęcych. I niekoniecznie chodzi tu o dzieciństwo samego Rojewskiego, bo przecież jemu – urodzonemu w 1994 roku – do radości z sukcesu Gagarina (z drugiego wiersza w zestawie) jest generacyjnie równie daleko, jak owemu Gagarinowi do nieba. To raczej mity, którym był karmiony w dzieciństwie przez dorosłych, a które teraz trzeba obrazoburczo odrzucić, by wybić się na niepodległość.

Wśród ikon rzucanych na stos znajdą się też wizerunki bliższe samemu podmiotowi, takie, którymi pewnie kiedyś obklejał – jak plakatami – ściany swojej nastolatkowej jaskini. Są to chociażby pierwsze doświadczenia erotyczne, będące zarazem inicjacyjnym wejściem w „szerokopasmowy internet” („Swoje pierwsze doświadczenia erotyczne przeżywam z Monicą Bellucci/ a potem skrzętnie usuwam historię”).

Znajdziemy w zestawie Rojewskiego historie „chłopackie”, których wiele już w poezji korzennej widywaliśmy (jak męczenie kotów we wspomnianym już wierszu o Gagarinie, rzucanie kamieniami we wrogie bandy, toczenie beczek i obręczy, podglądanie sikających dorosłych, gryzmolenie sprejami po murach łódzkich kamienic itd.). A jednak – dzięki wspomnianej już ciągłej zmianie perspektyw z tego, co osobnicze, na to, co grupowe (i na odwrót) – poezja Rojewskiego unika zarówno popadnięcia w egotyczno-nostalgiczny monodram, jak i złapania się w pułapkę publicystycznego odtwarzania zbiorowych rytuałów (do ciebie piję, poezjo „zbyt łatwo” zaangażowana).

Jest bowiem poezja Jana Rojewskiego „zaangażowana” – ale zaangażowana cwano i mądrze. A w dodatku – wiarygodnie, bo poeta nawet gdy wypisuje buntownicze hasła „na pohybel małpim gajom/ zbiorowej pamięci”, to jednocześnie angażuje w to wszystko prywatną opowieść. Wchodzi w pisanie w sposób ryzykowny, bez trybu incognito, za to z performatywnym „teraz” (którym to słowem zaczyna się niemal każdy wiersz zestawu) – nie usuwa śladów aktywności, nie czyści historii przeglądań, próbuje odzyskać z archiwalnych plików nawet te wspomnienia, które się nie zapisały. A wtedy powstają tak przejmujące teksty jak ten oto esemesowy czterowiersz:

Teraz zostawiam wiadomość, mam na to sto czterdzieści znaków

To za mało żeby napisać wiersz
napiszę tylko Starbucks Brad Pitt
jagnięcina na ziołowym ryżu z figami i z makiem
zmarł mi chomik zmarła mi mat

Pozostawiam czytelników z tym urwanym wersem. Sama zaś czekam – czego Jan(k)owi bardzo życzę – na wypowiedzianą pełnym głosem jego pierwszą obrazoburczą książkę.